"İki həftə düşündüm"

Müharibə başlayandan bəri Lvov Avropanın digər şəhərlərindən daha çox qaçqın qəbul edib. Ancaq bir çoxları üçün toparlanmaq və burada məskunlaşmaq asan deyil. Qeyri-sabitlik və işsizlik ona gətirib çıxarır ki, Ukraynanın şərq vilayətlərindən olan bəzi insanlar hətta dağıdılmış şəhərlərə, atəşin altına və işğal yerinə qayıtmağa hazırdırlar.

"Mənim 32 yaşım var. Mən Donbasda böyümüşəm", - Lena deyir. Aprelin əvvəlində, o, şərqdən milyonlarla insanla birlikdə Lvova gəldi.

Ölkənin şərq və cənub-şərqindəki müharibədən əziyyət çəkən bölgələrdən gələn mühacirlərin üzləşə biləcəyi bütün problemlər, prinsipcə, Lenaya da aiddir. Ukrayna dilini bilmir, iş tapa bilmir, humanitar yardımla dolanır, iki azyaşlı uşağı ilə konteynerdə yaşayır, ərinin ölü və ya sağ olduğunu bilmir. Çarəsizlikdən necə qurtulmaq olar, onu da bilmir.

BMT-nin məlumatına görə, müharibə başlayandan 9,5 milyon insan Ukraynanı tərk edib, 3,7 milyon insan geri qayıdıb. Hazırda Avropada 5,9 milyon ukraynalı qaçqın var.

Amma Ukrayna daxilində evlərini tərk edənlər daha çoxdur - Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının məlumatına görə, 6,2 milyon. Burada onlar ayda iki mindən üç min qrivnaya (53-80 avro) qədər müavinətlərə arxalana bilərlər. Xüsusilə müharibənin təsirinə məruz qalan ərazilərin müəyyən bölgələrində qeydiyyatdan keçmiş miqrantlar üçün ödənişlər və yaşayış yeri ilə bağlı dövlət yardımı verilir. Hər kəs üçün kifayət qədər mənzil yoxdur. Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının hesablamalarına görə, məcburi köçkünlərin sayına görə yazın pik rəqəmlərindən sonra ölkənin qərbində 1,3 milyon nəfər azalıb: bəziləri Avropaya doğru daha da irəliləyir, bəziləri isə evlərinə qayıtmağa çalışır. Amma indinin özündə də bütün "məcburi köçkünlərin" təxminən dörddə biri qərb bölgəsindədir.

Yadlar?

Ukraynadakı məcburi köçkünlərin yarıdan çoxu (61 faiz) şərq bölgəsindəndir. Müharibə nə qədər uzun sürsə, bu faiz yüksələcək. Ukraynanın qərbində qalan məcburi köçkünlər arasında bədbinlik və ümidsizlik hökm sürür.

Birincisi, onların bir çoxu evə qayıtdıqda unutmamalıdır - daha uzaq şərqdə evin zədəsiz qalma şansı daha azdır. Geri dönmək üçün cəbhədən keçmək şansı da nə qədər yüksəkdir?

Ikinci problem dildir. BBC-nin danışdığı Lvovdakı Donetsk və ya Xarkov vilayətlərindən olan insanların çoxu ya Ukrayna dilini bilmir, ya da zəif bilir. Onlar bunu öyrənməyə hazırdırlar, lakin bunun üçün vaxt lazımdır.

Bu, üçüncü problemə - işsizliyə gətirib çıxarır. Müharibə səbəbindən əmək bazarında vəziyyət onsuz da ağırdır və ölkənin qərbində Ukrayna dili olmadan iş tapmaq şansı əhəmiyyətli dərəcədə azalır. Baxacağınız kiçik uşaqlarınız varsa, axtarış daha çətinləşir. Mövcud iş yerlərinin əksəriyyəti xidmət sahəsindədir. Amma üç il əvvəl qəbul edilən və 2022-ci ilin yanvarında qüvvəyə minən qanuna görə, bərbər, ofisiant, barmen və ya tankçı Ukrayna dilini bilməlidir. Əgər şərqin əsasən rusdilli şəhərlərində hər ikisi eyni dili başa düşdüyü təqdirdə satıcının müştərinin dilinə keçə bilməsi hamını qane edirsə, qərbdə Ukrayna dili dövlət dili kimi işəgötürənlər üçün vacibdir.

"Axtarmağa, soruşmağa çalışdıq. Sadəcə, imtinalar gəlir", - Lena iş axtarışları haqqında danışır. Dil maneəsi var. Belə görünür ki, vakansiyalar var, amma bizim üçün deyil. Biz ki Ukrayna dilində danışaraq böyümədik, biz daha çox rusdilliyik".

Lena və ya ailəsini hətta uzaqdan rusiyapərəst mövqedə ittiham etmək olduqca çətindir, əri Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin hərbçisidir. Və müharibənin ilk günlərindən onun sağ olub-olmadığını bilmir.

"Şahidlərin dediyinə görə, o, maşında olub, tankdan birbaşa zərbə olub. Bu, ilk günlərdə Volnovaxa yaxınlığında, birinci xəttdə baş verib", - o deyir.

Lenaya iki ölüm kağızı göndərildi, lakin cəsəd tapılmadı. Deyirlər ki, işğal olunmuş ərazidə qala bilər, onu götürmək olmaz. Cəsəd tapılana qədər ölüm sübutu yoxdur.

"Az olurmu ki, bəlkə, sağ qalıb, bəlkə kontuziya alıb, ya bəlkə haradasa əsirdir", - o deyir.

Cəsəd tapılmadığı üçün Lena dövlətdən, adətən, həlak olanların ailəsinə aid edilən yardımı ala bilməz. Hətta iki ölüm kağızına baxmayaraq. Ukraynadan da gedə bilmir, çünki hələ də ərinin sağ olması, hələ də yaşadığına ümidi var.

Evinə də dönə bilməz - istənilən anda onun doğma yurdunu istila edə bilən əsgərlər üçün, o, mənsubiyyətinə görə onların "özününkü" olmayacaq. "Onlar belə də insanları... hərbçi ailəsi olduqda isə, tamamilə bədbəxtlik ola bilər", - Lena izah edir.

Ancaq Lvovda belə onu "özününkü" hiss etmirlər. Səbəb kimi ona Ukrayna dilini bilməməsi göstərilib. Lena deyir: "Amma dilimin bununla nə əlaqəsi var? Ərim Ukrayna uğrunda döyüşüb, hamısı orada bərabər idi. Heç kim orada təklənmirdi".

Hökumət dövlətin inanılmaz bir yüklə üz-üzə qaldığını başa düşür və hərbi əməliyyatlardan xilas olan insanlar üçün rahat şərait yaratmağın son dərəcə çətin iş olduğunu etiraf edir.

"Müharibə istənilən dövlət mexanizmi üçün stress testidir, onun idarəetmə sisteminin gücü və müxtəlif əlaqələr arasında qarşılıqlı əlaqənin səmərəliliyinin sınağıdır", - Ukrayna Prezident Aparatının rəhbərinin müşaviri Mykhailo Podolyak BBC-yə deyir, - "Ukrayna dövlət mexanizmi artıq yarım ildir ki, bu rejimdə yaşayır və reallıqları nəzərə alaraq bu sınaqdan ləyaqətlə keçir".

Podolyak deyir ki, Ukrayna öz vətəndaşlarının həyatının qorunmasını prioritet hesab edir: "Milyonlarla insanı zərərsiz evakuasiya etmək və təchiz etmək mümkün deyil ki, heç yerdə xəta çıxmasın. Amma bizim başqa seçimimiz yoxdur - əsas odur ki, insanların həyatını və sağlamlığını xilas edək. Bütün məişət çətinlikləri düzəldilə bilər. Siz canınızı qaytara bilməzsiniz".

Yardım başa çatır?

Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının məlumatına görə, Ukraynanın qərbində məskunlaşan məcburi köçkünlərin 14 faizi mənşəyinə görə ayrı-seçkiliklə üzləşib. Ölkə üzrə orta göstərici 9 faiz təşkil edir. Hesabatda xüsusi olaraq qeyd olunur ki, bütün ölkədə köçkünlərə münasibət müsbətdir.

Həmçinin bildirilir ki, respondentlər, bir qayda olaraq, tibb müəssisələrinin, yerli hakimiyyət orqanlarının və ya işəgötürənlərin ayrı-seçkiliyi ilə üzləşmirlər, lakin problemlərdən danışarkən, humanitar yardım alarkən, ictimai nəqliyyatda və məsələn, yerli əhali ilə məktəblərdə münaqişələri qeyd edirlər.

Marina və İskəndər Lena ilə eyni modul şəhərciyində yaşayırlar. Onlar Lvova Kramatorskdan gəliblər. Ukraynanın qərbində bir neçə ay yaşadıqdan sonra savaşa baxmayaraq vətənə qayıtmağı düşünürdülər: iş yoxdur, pul tükənir.

Onların oğlu Kramatorskdakı Ukrayna məktəbinə gedib. Onlar Rusiyada və ya rus işğalı altında yaşamaq istəmir, "rus dünyasına" inanmırlar. Ancaq onlar bir neçə ay ərzində Ukrayna dilini öyrənə bilməzlər və yalnız rus dilində danışdıqları halda harada işləmək, yaşamaq və xarici dünya ilə necə ünsiyyət qura biləcəkləri bəlli deyil.

Marina deyir: "Onlar işə götürmək istəmirlər, çünki mən köçkünəm, dilim natamamdır, ona görə də Ukrayna dilini "düzgün, bizim danışdığımız kimi danışmağı öyrənin» deyirlər".

Nəzəri olaraq, həm Lena, həm də Marina Aleksandrla və modul şəhərin bir neçə onlarla digər sakini növbəti altı ay ərzində rahat ola bilər - başlarının üstündə bir dam var, pulsuz yemək var. Düzdür, gündə bir dəfə. Qalanları könüllülərdən gəlir. "Vağzal, kilsələr - haradan nə olsa" - Lena deyir.

Könüllü Yelena müharibənin ilk günlərindən dəmiryol vağzalının mətbəxində işləyir. Deyir ki, əvvəlcə yerli sakinlər bacardıqlarını gətirib, könüllülər isə elə yerindəcə sendviçlərlə təmin edirlər. Sonra humanitar təşkilatlar meydana çıxdı, yeməklər mərkəzləşdirilmiş qaydada çatdırılmağa başladı. İndi onun ikinci yemək çadırı var, yeməklər World Central Kitchen tərəfindən çatdırılır.

Yelena deyir ki, artıq iyun ayında yerli hakimiyyət dəmiryol vağzalının mətbəxini bağlamaq zərurətindən danışmağa başlayıb: "Onlar bunu belə əsaslandırdılar ki, biz indi əsasən evsizləri və imkansızları yedizdiririk. Halbuki, öz gözləri ilə görüblər ki, kolyaskalı uşaqlarla tam normal ailələrdir".

O, qaçqınların daha az olduğunu gizlətmir: "Müharibənin əvvəlində onlar gündə 120 min insan qəbul edirdilərsə, indi 5-6 min. Dəmiryol vağzalının mətbəxinə gələnlər arasında cəmiyyətin imkansız təbəqələrinin nümayəndələrinin olması da göz qabağındadır. Amma bu o demək deyil ki, başqa heç kimin köməyə ehtiyacı yoxdur".

Yelena sadalayır: "Yeni gələnlər var, yeni işə düzələnlər var. Aydın məsələdir ki, heç kimin maaşı dərhal verilməyəcək, onlar əvvəlcə bir ay işləməlidirlər".

"Gecə bizə evakuasiya qatarı gəldi, şəhərdə hava 15 dərəcəyə qədər soyudu, insanlara isti şorba vermək istədim. Amma artıq bizdə yemək yoxdur", - deyir.

Müharibənin dayanmadığını, getdikcə daha çox insanın evsiz qaldığını nəzərə alan Yelena yaxın gələcəkdə qaçqınlarla bağlı problemin öz həllini tapacağına inana bilmir. Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının məlumatına görə, hər onuncu miqrant dəqiq bilir ki, artıq onun evi yoxdur.

"Bu insanlar hara gedirlər? Onların bir yeri varmı? Məsələn, Severodonetskdə 10 faiz infrastruktur qalıb. Hara qayıtmaq olar? Severodonetsk, Lisiçansk, Luqansk, Mariupol, Çerniqov - hara qayıdırlar? Heç birində yaşamağa yer yoxdur", - Yelena deyir.

Ən həssas məqam

"Evinizi tərk etmək, şəhərinizi tərk etmək və güllələrdən və mərmilərdən gizlənmək üçün yüzlərlə kilometr məsafəni qət etmək böyük psixoloji sınaqdır. İnsanların emosional böhranlar yaşaması tamamilə təbiidir: hamı evə qayıtmaq istəyir, lakin güllələr altında susuz, istiliksiz, elektriksiz yaşamaq istəmir", - Ukrayna Prezident Aparatının rəhbərinin müşaviri Mykhailo Podoliak deyir, - "Əgər daha geniş şəkildə baxsanız, insanlar fevralın 23-nə - Ukrayna torpağında müharibə olmayan vaxtdakı sakit həyata qayıtmaq istəyirlər. Evə qayıtmaq və ya yaxınlıqda döyüş cəhənnəmi olan şəhərə qayıtmaq haqqında düşünmək - bu, başqa məsələdir."

Təbii ki, bütün vəziyyətlər ümidsiz deyil, bir çox miqrant iş tapır və kirayə haqqını ödəyə bilir. Lvov vilayətinin başçısı Maksim Kozitskinin sözlərinə görə, Lvov vilayəti köçkün müəssisələrinin sayına görə birincidir: "193-ü köçürülüb, 115-nin işi bərpa olunub".

Bununla belə, bu, cəmiyyətin həssas təbəqələrinə - məsələn, çoxuşaqlı ailələrə və əlillərə çox az kömək edir. Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının məlumatına görə, qaçqın ailələrinin təxminən yarısı həssas kateqoriyaya aiddir. Hər ikinci ailədə qocalar, ailələrin 46 faizində uşaq, hər dördüncü ailədə sağlamlıq imkanları məhdud insanlar, demək olar ki, hər onda birində hamilə qadın, hər üçdə birində xroniki xəstə var.

Yelena deyir ki, bu insanlar ən çox pulsuz nahara gəlir və daimi qonaq olurlar. Bir çox insanlar prinsipcə işləyə bilmirlər - bəziləri əlildir, bəzilərinin xəstə valideynləri və ya əlil uşaqları var.

"Budur, bir misal çəkirəm - üç uşağı olan ana. Bir uşağı əlildir, ikincisinin psixi pozuntusu var. O, sosial ödənişlərə otaq icarəyə götürüb. Amma o, bura yeməyə gəlir, - Yelena davam edir, - İnsanın 60 və ya 50 yaşı varsa, necə iş tapa bilər? Bizim Lvovda hətta 40 yaşdan yuxarı qadınlara əlvida. Üstəlik, onlar miqrant istəmirlər. (...) Onlar etibarsızdırlar - sonra onları harada axtarmaq olar?"

"Günlük yaşamaq"

Qaçqınlar deyirlər ki, stansiyada nəinki yeməyin miqdarı, hətta indiyə qədər özünüidarəetmə orqanları tərəfindən təmin edilən pulsuz yaşayış yerləri də azaldılır. Lisiçanskdan olan İrina indi böyük oğlu ilə birlikdə Lvov məktəblərinin birində yaşayır.

O, oğlunun "səhhətində çoxlu problem olduğunu" deyir, artıq Lvovda xəstəxanada yatıb. Amma o, formal olaraq orduya yararlıdır, ona görə də onu ölkədən buraxmırlar.

İrina bir aydan çoxdur əri barədə heç nə eşitməyib, sağ olub-olmadığını bilmir. İrina Ukraynanı tərk edib Avropanın imtiyazları ilə yaşaya bilməz.

Üstəlik, o, doğma Lisiçanska qayıda bilmir - birincisi, bura Rusiyanın işğalı altındadır, ikincisi, cəbhə xəttinə çox yaxındır.

"40 gün zirzəmidə oturduq, son bir neçə gündə mərmilər artıq həyətə düşürdü, sinir sistemim buna dözmədi, oğlum və mən getdik. Ərim isə pişiklə orada qaldı... tərs", - İrina deyir.

Məktəbdə pulsuz yemək var, amma bəzən "səhər yeməyi üçün bir neçə peçenye", - qalanını stansiyada oğlu ilə birlikdə alırlar. Dəmiryol vağzalının mətbəxi hər an bağlana bilər və məktəb rəhbərliyi getdikcə daha çox onlardan köçmələrini xahiş edir. Bunu ya "yuxarıdan gələn fərman"la, ya da qarşıdan gələn təmirlə izah edirlər.

İrina hara getməli olduğunu bilmir - ya ən yaxın zirzəmiyə, ya da sosial xidmətlərin qapısına. Təqaüdçü olduğu üçün iş tapmağa ümid etmir. Necə yaşayacağını bilmir. Deyir ki, kirayə haqqı ən azı üç min qrivnadır, miqrantlar üçün müavinət isə iki mindir. "Biz günlük yaşayırıq", - İrina yekunlaşdırır.

Yorğunluq və məyusluq

Müharibənin ilk günlərindən lvovlular öz mənzillərini köçkünlərə pulsuz verirdilər. Çoxları bu gün də bunu davam etdirir. Ancaq belə bir xeyriyyəçiliyi yarım il saxlamaq asan deyil.

"Yerli sakinlər qaçqınlardan məyus oldular", - deyən könüllü Yelena əlavə edir - "Pulsuz yaşamaq imkanı verilən miqrantlar tualetləri, kranları, boyalı divarları sındırıblar. Belə misallar çoxdur. Ona görə də bizimkilər də bir az qəzəbləndilər - burada sizə kömək edirik, siz isə bizə belə təşəkkür edirsiniz".

Siyasi fikir ayrılıqları da var. Ruslan da lvovlu könüllü Yelena kimi taksi sürücüsü işləyir, deyir ki, şərqdən ən azı beş qaçqın onunla işləyir. Münasibətlər yaxşıdır. Beləliklə, iş tapa bilərsiniz. O deyir ki, problem ondadır ki, bütün məcburi köçkünlər bunu axtarmaq istəmir.

"Hər yerdə səmimi və yaxşı insanlar var, lakin iyirmi faiz - xüsusilə yaşlılar - biz Qərbi ukraynalıların müharibənin başlamasında günahkar olduğuna inanır", - Ruslan deyir.

"Lakin niyəsə bizim uşaqlar Ukraynanın şərqini müdafiə etmək üçün hərbi komissarlığın qarşısını kəsib dururlar. Hətta artıq cəhnnəmdən keçənlər geri qayıdırlar, hətta protezlərlə heç nəyə baxmadan öz bölmələrinə, batalyonlarına qayıdırlar. Heç kim gizlənmir. Başqaları isə ortalıqda veyillənirlər. Niyə belədir?" - o, sual edir.

Yelena razılaşır ki, bəzən dil məsələsi də problemə çevrilir: "Elə presedentlər var ki, ukraynaca danışmağı bilirlər, amma Ukrayna dilini sevmədikləri üçün əsas etibarilə bu dildə danışmırlar".

"Hə, qorxuludur, bəs, nə..."

Miqrasiya üzrə Beynəlxalq təşkilatın hesablamalarına görə, 5,5 milyon köçkün evinə dönüb. İlk növbədə insanlar Kiyevə və ölkənin şərqinə qayıdırlar (22 faiz). Lakin Kiyevdə nisbətən sakitlikdirsə, şərqdə hər gün təhlükə bir qədər daha artır.

Volodimir Lvova Slavyanskdan gəlib, təqaüdçüdür. Pensiyasını kirayə mənzilə xərcləyir, ərzaq almaq üçün vağzala gəlir. Deyir ki, mətbəx bağlansa, evə qayıtmalı olacaq.

"Əbədi heç nə yoxdur. Evə nə yolla olursa-olsun qayıdacağıq, deyirlər, qonaq getmək yaxşıdır, amma evdə daha yaxşıdır", - deyir Vladimir, amma DXR... Oradan-buradan bombalayırlar... Amma orada böyük zərər yoxdur - evə zəng etdim, yoxdur".

Vlad eyni stansiyanın mətbəxində könüllüdür, özü də Nikolayevdəndir. O deyir ki, daimi ziyarətçilər arasında geri qayıtmağa hazır olanlar az deyil.

"Onların başına nə gələcəyini söyləmək çətindir. Bəziləri bombalanan evə gedəcək, bu, yüz faizdir", - Vlad deyir. "Onlar mənzil kirayələyə bilmirlər, mənzillər çox bahadır. Onlar evə getməyə məcburdurlar".

O, həm də Lvov məktəblərindən birində yaşayır və onu da indi oradan çıxarırlar - məktəb təmirə başlayır. "Həyat göstərəcək, bəlkə, mən də Nikolayevə qayıdacağam?"