Azərbaycanda üçillik bakalavr tədris proqramına keçid məsələsi uzun illərdir müzakirə olunur. Əsas fikir təhsili daha çevik və səmərəli etməkdir. Tədris müddətinin qısaldılmasının tərəfdarları ciddi arqumentlər irəli sürürlər: Birincisi, bəzi Avropa ölkələrində, xüsusilə Boloniya prosesi çərçivəsində, bakalavr təhsili əsasən üç il davam edir. Bu, tələbələrə daha tez əmək bazarına çıxmaq və ya magistraturada təhsillərini davam etdirmək imkanı verir. İkinci mühüm üstünlük isə üçillik proqramın tələbələr və onların ailələri üçün maliyyə yükünü azaltmasıdır, bununla da ali təhsil daha əlçatan olur. Gənc mütəxəssislərin iqtisadiyyata daha tez inteqrasiyasını təmin edir.

Lakin bu dəyişikliklərə qarşı da kifayət qədər ciddi arqumentlər var. Məsələn, bir çox ekspertlər tədris müddətinin qısaldılmasının xüsusilə tibb, mühəndislik və elm sahələrində mütəxəssis hazırlığına mənfi təsir göstərəcəyindən ehtiyat edirlər. Həmçinin, təhsilin dərinliyi və tədrisin qısa müddəti arasında tarazlığı qorumaq üçün tədris planlarının ciddi şəkildə yenilənməsi tələb olunacaq. Və nəhayət, Azərbaycanda dördillik təhsil modelinin dərin kök saldığı məlumdur və bu keçid həm müəllimlər və universitetlər, həm də tələbələr tərəfindən müqavimətlə qarşılana bilər... Bəli, təəccüblənməyin. Əleyhinə arqumentlər sırasında hətta hərbi xidmətlə bağlı suallar da eşidilmişdir... Beləliklə, müzakirələr davam edir və hələlik qəti qərar verilməyib. Lakin üçillik bakalavr sisteminə keçid Azərbaycan üçün vacib addım ola bilər, əgər bu proses dövlət strukturlarından tutmuş təhsil müəssisələrinə qədər hər səviyyədə diqqətlə planlaşdırılıb dəstəklənsə.

Bəs yenilikləri uğurla həyata keçirmək üçün nə etmək lazımdır? İlk növbədə, hazırkı dördillik bakalavr proqramlarının qısaldılması üçün tədris planlarının yenidən nəzərdən keçirilməsi zəruridir. Bu, təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir etməməlidir, ona görə də tələbələrin müstəqil işlərinə, praktiki təlimlərə və müasir tədris texnologiyalarına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Bəlkə də ali təhsil müəssisələrinə öz tədris proqramlarını tərtib etməkdə daha çox müstəqillik verilməlidir? Dəyişikliklərin uğurla tətbiqi üçün müəllimlərin yenidən ixtisaslaşdırılmasına və tədris metodlarının yenilənməsinə də investisiya tələb olunur.

Növbəti mühüm aspekt qanunvericilik və institusional dəstəkdir. Üçillik sistemin rəsmi tanınması üçün onun legitimliyinin təmin edilməsi, yəni qanunvericilikdə dəyişikliklər aparılması vacibdir.

Ekspertlər qeyd edirlər ki, üçillik bakalavriata keçid orta məktəb sisteminə də təsir göstərəcək. Xüsusilə, universitet proqramlarının qısaldılmasını kompensasiya etmək üçün 12 illik orta təhsil sisteminin tətbiqi planlaşdırılır. Lakin əsas məsələ yalnız təhsilin müddətinin artırılması deyil, yuxarı siniflərin tədris proqramlarının yenidən nəzərdən keçirilməsidir. Bu illər daha məzmunlu və əsas fənlərə - riyaziyyat, təbiət elmləri və sosial tədqiqatlara yönəldilməlidir. 

Məktəblərdə mövcud vəziyyətə diqqət yetirmək vacibdir. Bir çox yuxarı sinif şagirdləri dərslərə nadir hallarda gəlir, çünki repetitorlarla qəbul imtahanlarına hazırlaşmağa üstünlük verir.

Mən repetitorluğa qarşı deyiləm - bir çox ölkələrdə bu geniş yayılmışdır, lakin heç bir yerdə repetitorlar məktəbi əvəz etmir. Onların vəzifəsi məktəb proqramını çətin qavrayanlara kömək etmək və ya bilikləri dərinləşdirməkdir. Buna görə də məktəb proqramları kifayət qədər keyfiyyətli olmalıdır ki, repetitorlardan asılılıq azalsın.

Xarici dillərin öyrənilməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Məktəblərin bütün məzunları ən azı rus dilini və xüsusilə ingilis dilini danışıq səviyyəsində bilməlidirlər. Bəlkə də, illər boyu fonetika, qrammatika və digər mövzuları öyrənib, lakin dili mənimsəyə bilmədikləri ənənəvi yanaşmanı yenidən nəzərdən keçirmək lazımdır. Nəzərə alın ki, 2-3 yaşlı balaca uşaqlar nə qrammatika, nə də fonetika kurslarını keçmirlər, lakin qısa müddətdə başa düşməyə və danışmağa başlayırlar…Ola bilər ki, məktəblərdə oxuma və yazma üzərində deyil, anlama və danışıq bacarıqları üzərində daha çox durmaq lazımdır. Oxuma və yazma bacarıqları isə artıq universitetdə və ya müstəqil şəkildə inkişaf etdirilə bilər. Danışıq ingilis dilini bilmək yaxın zamanda xidmət sahələrində - hətta ofisiantlar və xadimələr üçün də, işə qəbul üçün məcburi tələbə çevriləcək. Məktəblər həmçinin peşəkar məsləhət və peşə yönləndirmə proqramları vasitəsilə şagirdlərə şüurlu peşə seçimi və ali təhsil müəssisələrinə qəbul üçün hazırlıq imkanları yaratmalıdırlar. Nəticədə, təhsilin əsas məqsədi düşünməyi öyrətməkdir. Con Düinin dediyi kimi: “Başqasının fikirlərini əzbərləməkdənsə, öz zehninizi inkişaf etdirmək və düşünməyi öyrənmək daha yaxşıdır.”

Universitet problemlərinə qayıdaq. Tədris proqramlarının yenidən nəzərdən keçirilməsinin zəruriliyindən danışmışdıq. Amma necə? Hansı açarda yenidən qurmalıyıq? Məncə, ilk növbədə təkrarlanan kursları ixtisar etmək və ixtisas fənlərinin dərindən öyrənilməsinə fokuslanmaq lazımdır. Bu gün dünənki kimi təhsil vermək olmaz. Sabahın tələblərinə uyğun öyrətmək lazımdır. Yəni tədris planının optimallaşdırılması vacibdir. Bundan əlavə, tələbələrin praktiki hazırlığının gücləndirilməsi tələb olunur. Buraya təcrübə proqramları, laboratoriya işləri və elmi layihələrdə iştirak daxildir.

Ən yaxşı xarici universitetlərdə tələbələrin şəxsi təcrübəsinə əsaslanan təhsil əhəmiyyətli yer tutur. Əsas tədris metodu layihə formasında ətraf həyatın araşdırılmasıdır. Təbii ki, çevik tədris formatları - onlayn kurslar, modul proqramlar və akademik mübadilələr də nəzərdə tutulmalıdır.

Müəllimlərin yenidən ixtisaslaşdırılması çox vacibdir - müəllimlər intensiv və keyfiyyətli tədrisi təmin etmək üçün yeni metod və texnologiyalara yiyələnməlidirlər. Bəs müəssisələrdən cəlb olunan qeyri-peşəkar müəllimlər necə olsun? Bu məsələ əlavə olaraq araşdırılmalıdır.

Bir başqa incə məqam da var ki, hələ çox az adam bunu düşünür: bakalavriatın müddətinin qısaldılması magistr proqramlarına olan tələbi mütləq artıracaq və bu proqramlar da daha müxtəlif olmalıdır.

Beləliklə, üçillik bakalavr sisteminə keçid ölkənin təhsil strukturunun bütün səviyyələrində sistemli dəyişikliklər tələb edir. Əgər islahat düzgün aparılarsa, bu, tələbələr üçün yeni perspektivlər açacaq, çünki təhsil yalnız peşəyə aparan yol deyil, cəmiyyətin mənalı həyatının və inkişafının əsasını təşkil edir.