Rusiya Qara dənizdəki strateji İlan adasını niyə saxlaya bilmədi?
01 İyul 2022
Qara dənizin şimal-qərbindəki bu kiçik, qayalıq adanı Rusiya Ukraynaya təcavüzünün ilk günündə ələ keçirdi və o vaxtdan bəri bu ərazi müharibədə böyük rol oynadı.
Dörd aydan çox Ukraynanın dəfələrlə bombalanmasından sonra Rusiya qüvvələri Ukraynanın İlan və ya “Zmiinyi” adasını tərk edib.
Rusiya taxıl ixracına mane olmadığını sübut etmək üçün “xoşməram jesti” olaraq qarnizonunu geri çəkdiyini deyir, lakin Moskva taxıl anbarlarını atəşə tutmağa davam etdiyi üçün Ukrayna bu iddianı rədd edib.
Müdafiə etmək çətindir
Ada havadan və dənizdən bütün istiqamətlərdən hücumlara məruz qalır və onun müdafiəsi ilə məşğul olan kiçik qarnizon - əvvəlcə ukraynalılar, sonra isə ruslar hərbi ekspertlər tərəfindən "oturan ördəklər" kimi təsvir edilib.
Fevralın 24-də ruslar tərəfindən ələ keçirilən İlan adası Ukrayna sahillərindən cəmi 35 km aralıda yerləşir - sahildən raket, artilleriya və dron zərbələri endirmə məsafəsindədir.
Ukrayna silahlı qüvvələri də məhz bunu edib: adaya qoşun yerləşdirilməsin və ağır silahlar gətirilməsin deyə oranı vurub.
Aprel ayında Qara dəniz donanmasının flaqmanı olan "Moskva"nın batması ilə Rusiyanın Qara dənizin şimal-qərbində hava hücumundan müdafiə imkanları əhəmiyyətli dərəcədə zəifləyib.
Bu, Kremlin İlan adasına hava hücumundan müdafiə sistemləri və radioelektron müharibə vasitələri aparmağa niyə bu qədər can atdığını izah edir. Lakin adanın Rusiyanın Qara dənizdəki əsas hərbi-dəniz bazalarından çox uzaqda olması onun logistika kabusuna çevrilib.
Bütün hücumlarına baxmayaraq, Ukrayna dənizdə çox məhdud imkanlara malikdir, buna görə də adaya öz qüvvələrini yerləşdirməsi mümkün deyil.
Ukraynalı hərbi analitik Oleh Jdanov iddia edir ki, İlan adasında qoşun yerləşdirmək hər iki tərəf üçün mənasızdır, çünki onlar asan hədəfə çevriləcək. Bunun əvəzində, cənab Jdanov "atəş nəzarəti" yaratmağı - adaya yaxınlaşan istənilən hədəfi vurmaq qabiliyyətini qorumaq taktikasını müdafiə edir.
Bu, həm də Ukraynanın ən böyük Qara dəniz limanı olan Odessa və Qara dənizin bütün şimal-qərb sektorunun təhlükəsizliyini artıracaq.
Əhəmiyyətli bir qaya
Rusiya artıq Ukraynanın Qara dəniz sahillərinin böyük bir hissəsinə, üstəlik Krım yarımadasına və bütün Azov dənizinə nəzarət edir. İlan adasının əldə saxlanılması Odessanın təsirli blokadasını başa vurdu və Ukrayna taxılının böyük əksəriyyətinin ixracını qeyri-mümkün hala gətirdi.
Bu, həm də Qara dəniz sahillərinin də hücuma məruz qalması demək idi və Kiyevdəki hərbi ekspertlər burada Rusiyanın S-400 hava raket sistemi kimi uzun mənzilli hava hücumundan müdafiə vasitələri quraşdıra biləcəyindən qorxurdular.
Xəritəyə nəzər saldıqda, Rusiyanın adaya nəzarət etməsinin NATO üzvü Rumıniya üçün təhlükə olduğunu göstərir - əsas da Konstanta limanı, həm də Dunay çayının ağzındakı nəqliyyat üçün.
Bu, təkcə strateji əhəmiyyət kəsb etmir - bu ərazi həm də neft və qaz ehtiyatları ilə zəngindir.
Hekayənin Moskva versiyası
Rusiya redaktoru Steve Rosenbergin şərhi
Biz buna öyrəşmişik: Rusiya hadisələrin Ukrayna və ya Qərb hökumətlərinin təqdimatından tamamilə fərqli bir versiyasını ortaya qoyur.
Moskva bizim İlan adasından Rusiyanın geri çəkilmədiyinə inanmağımızı istəyir.
Rusiya Müdafiə Nazirliyinin yaydığı bəyanatda iddia olunur ki, oradakı rus qoşunları sadəcə olaraq “təyin edilmiş tapşırıqları” yerinə yetirib və oradan çıxıblar. O, həmçinin Rusiyanın Ukraynadan ərzaq ixracına mane olmadığını göstərmək üçün gedişi “xoşməramlı jest” adlandırıb.
Aylardır uğrunda mübarizə gedən İlan adasının strateji əhəmiyyətini nəzərə alsaq və işğaldan sonra Rusiya silahlı qüvvələrinin Ukraynada “xoşməramlı jestlər” etməməsini də nəzərə alsaq, hadisələrin bu versiyası Rusiyadan kənarda az adamı inandıracaq.
Yenə də bu, daha çox yerli auditoriyaya yönəldilə bilər. Kreml Rusiya ictimaiyyətinin buna inanmasını istəyir:
Potensial oyun dəyişdirici
Bu, Ukraynanın sadəcə simvolik qələbəsi deyil, strateji uğurdur. Rusiya üçün bu, həm uğursuzluq, həm də utancverici məğlubiyyətdir.
Lakin bu, müharibənin gedişatını əsaslı şəkildə dəyişməyəcək. Rusiyanın diqqəti Donbasın bütün şərqini fəth etmək və müharibənin əvvəlində zəbt etdiyi cənubun digər ərazilərini tutmaqdır.
İlan adası Qara dənizin yüksək strateji hissəsində və mürəkkəb raket sistemlərinin quraşdırılması üçün ideal yerdə ola bilər, lakin nəticədə çox kiçik qayadır.
Əsas sual budur ki, Rusiyanı ölkədən çıxarmaqla ukraynalılar müharibədən zərər çəkmiş iqtisadiyyatlarını bərpa etmək üçün taxıl ixracını bərpa etməyi düşünə bilərmi? Effektiv donanma olmasa, buna hələ çox az şans var və Rusiya hərbi gəmiləri Qara dəniz üzərində öz hökmranlığını qoruyub saxlayır.
London Universitet Kollecinin ukraynaşünaslıq üzrə professoru Andrew Wilson deyir: “Praktik olaraq, taxılın təhlükəsiz şəkildə ixrac edilməsi üçün sizə 10 şey lazımdır və bu, yalnız onlardan biridir”.
Ukrayna Rusiyanın Odessadan çıxarılacaq taxıl karvanlarını müşayiət etmək təklifini rədd edib, çünki Rusiya sonra limanın ətrafındakı minaların çıxarılmasını tələb edəcək.
Türkiyə həm Rusiya, həm də Ukrayna ilə razılaşma danışıqlarında fəal iştirak edir, lakin indiki mərhələdə bunun baş vermə ehtimalı uzaq görünür.
Növbəti bir neçə həftə Ukraynanın ixracı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir - çünki növbəti məhsul mövsümü iyulda başlayır.
