Azərbaycan Avropa Şurasının dəyərlərinə uyğun olmalıdır, bu, nümayəndə heyətinin Avropa Şurası Parlament Assambleyasına qayıtması üçün şərtdir. Oktyabrın 1-də Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Strasburqda keçirilən sessiyasında "Azərbaycanda insan hüquqları, qanunun aliliyi və demokratiya ilə bağlı vəziyyətin pisləşməsi" mövzusunda müzakirələrin əsas leytmotivi belə olub.

Müzakirəni Azərbaycan üzrə məruzəçi, norveçli deputat Liz Kristofersen açıb. O xatırladıb ki, yanvarın 24-də assambleya Azərbaycan nümayəndə heyətinin səlahiyyətlərini ratifikasiya etməmək barədə qərar qəbul edib. Səbəb Avropa Şurası Parlament Assambleyası nümayəndə heyətini 7 fevral prezident seçkilərini müşahidə etməyə dəvət etməmək, həmçinin "Dağlıq Qarabağda insan hüquqları ilə bağlı vəziyyət"dir.

Kristoffersen qeyd edib ki, COP29 yaxınlaşdıqca Azərbaycanda hadisələr "pis istiqamətdə" inkişaf etməyə davam edir. Belə ki, Azərbaycan hakimiyyəti Avropa Şurası Parlament Assambleyası nümayəndə heyətini  1 sentyabr parlament seçkilərini müşahidə etməyə dəvət etməmək qərarına gəlib.

Avqustun 26-da Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi Avropa Şurası Parlament Assambleyası deputatlarının Azərbaycan nümayəndə heyətinin səsvermə hüququndan məhrum edilməsinə səs verdiyinə görə Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 76 deputatını  persona non- qrata elan edib.

Sentyabrın 1-də keçirilmiş parlament seçkiləri demokratik standartlara əməl olunmaması səbəbindən narahatlıq yaradıb. Ölkənin Seçki Məcəlləsi Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu, Venesiya Komissiyasının tövsiyələri daxil olmaqla, beynəlxalq standartlara cavab vermir.

Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosunun rəyinə əsasən, parlament seçkiləri " məhdudlaşdırıcı siyasi və hüquqi mühitdə  keçirilib ki,  bu da rəqabətin olmamasına gətirib çıxarıb”, - norveçli deputat qeyd edib.

Üstəlik, sentyabrın 1-də seçkilər özgəfikirliliyə qarşı davam edən repressiyalar, söz azaldığı və toplaşma azaldığının sərtləşdirilməsi, siyasi fəallara, vətəndaş cəmiyyətinə və KİV nümayəndələrinə qarşı davam edən repressiyalar fonunda keçirilib.

Seçkilərdən bir neçə ay əvvəl hakimiyyət seçkiləri işıqlandırmaq üçün peşəkar təcrübəyə malik “Toplum” TV, “Abzas Media” və “Kanal-13” nəşrlərin onlarla jurnalistini həbs edib.

Turan agentliyi daim təzyiqə məruz qalan azsaylı müstəqil KİV-dən biridir, Kristofersen qeyd edib.

Hakimiyyət həmçinin seçkiləri müşahidə etmək təcrübəsinə malik Anar Məmmədli və Akif Qurbanov kimi vətəndaş cəmiyyəti fəalları həbs edib. hökumətin tənqidçisi və keçmiş diplomat Emin İbrahimov xuliqanlıq, talış tədqiqatçı İqbal Əbilov dövlətə xəyanət ittihamı ilə həbs edilib. Gənc fəal Bəhruz Səmədov həbs edilib.

O həmçinin "Azərbaycanda saxlanılan erməni hərbi əsirlər və mülki əsirlər ətrafında həll olunmamış vəziyyəti" qeyd edib.

Kristofersen qeyd edib ki, 2024-cü il yanvarın sonundan Azərbaycan hakimiyyəti Bakıda Avropa Şurasının İşgəncələrə qarşı Komitəsilə yüksək səviyyəli danışıqlar aparmaqdan imtina edib.

İrlandiyadan deputat Pol Gavan Nazirlər Komitəsinə və Avropa Şurası Parlament Assambleyasına təklif edib ki,  "Azərbaycanın bu təşkilat qarşısında öhdəliklərinin çoxsaylı ciddi pozulması ilə əlaqədar" birgə prosedura başlanılsın.

İsveçli deputat Azade Rojhan Azərbaycan nümayəndə heyətinin səsvermə hüququndan məhrum edilməsinə səs verən 76 deputatın ölkəyə girişinə qoyulan qadağanı tənqid edib.

Lakin Böyük Britaniyadan deputat Kristofer Chope Azərbaycanla bağlı xüsusi debatların keçirilməsini ölkəyə qarşı ayrı-seçkilik hesab edib, çünki öhdəliklərin yerinə yetirilməsilə bağlı vəziyyətin daha pis olduğu dövlətlər var.

"Niyə bu assambleyanın bəzi üzvləri hesab edirlər ki, biz Türkiyəyə Azərbaycandan daha az ciddi yanaşmalıyıq?", -  o deyib və qeyd edib beynəlxalq birlik Azərbaycanın COP29-a sədrliyini, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 120 üzvü isə Azərbaycanın Qoşulmama Hərəkatında sədrliyini dəstəkləyib. O, Azərbaycan nümayəndə heyətinin Avropa Şurası Parlament Assambleyasına qaytarılmasını və mövcud məsələlərlə bağlı birbaşa dialoqun aparılmasını təklif edib.

Almaniyalı  millət vəkili Frank Şvabe ona etiraz edərək deyib ki, Azərbaycan və Türkiyədə vəziyyət fərqlidir. Bakıdan fərqli olaraq Ankara Avropa Şurasının monitorinqindən imtina etmir, Bakı isə Avropa Şurası ilə əməkdaşlıqdan imtina edib.

O qeyd edib ki, hazırkı debatlar Azərbaycanda insan hüquqlarına həsr olunub. 2023-cü ilin fevralından sonra ölkədə siyasi məhbusların sayı 93-dən 319-a yüksəlib.

"Azərbaycana bu təşkilatın dəyərlərini və qaydalarını dəyişdirməyə icazə verəcəyikmi? Yoxsa, Azərbaycandan bu təşkilatın dəyərlərini və qaydalarını qəbul etməyi xahiş edirik? Əgər ölkə və hökumət bunu etməyə hazırdırsa, assambleyada onları görməyə şad olarıq", - Şvabe deyib.

İtaliyalı deputat Aurora Floridia COP29 iqlim konfransı ərəfəsində Azərbaycanda insan hüquqlarına diqqətin artırılmasına çağırıb.

"COP29 yaxınlaşdıqda, təkcə iqlim dəyişikliyilə mübarizə tədbirlərini yox, həm də ev sahibi ölkədə insan hüquqlarının qorunmasını tələb etməliyik", - o deyib.

Serbiyalı deputat Biljana Pantiç Pilja Azərbaycan nümayəndə heyətinin iştirakı olmadan bu debatların keçirilməsinin "xüsusi mənasının" olmadığını qeyd edib.

"Hesab edirəm ki, Avropa Şurası Parlament Assambleyası dialoq üçün meydança olmalıdır. Azərbaycan nümayəndə heyətinin iştirakı olmadan belə təşəbbüs çətin ki bəyan edilmiş məqsədlərə çatmağa kömək etsin", - o deyib. O, Azərbaycan nümayəndə heyətinin səsvermə hüququndan məhrum edilməsi barədə qərarı "faydasız və əks-məhsuldar" adlandırıb.

Serbiyalı digər deputat Elvira Kovaks, türkiyəli deputat Zeynəb Yıldız, italiyalı deputat Elizabeta Qardini də Azərbaycanın Avropa Şurasına qayıtmasına tərəfdar olublar.

Müzakirəni yekunlaşdıran Liz Kristofersen qeyd edib ki, heç kim dialoqu bərpa etmək üçün qapıları bağlamayıb. Lakin hətta, o -  Azərbaycan üzrə məruzəçi  Azərbaycanda təmaslara çıxış əldə edə bilmir.

"Bunun nə ilə başa çatacağını söyləmək çətindir, amma Azərbaycan xalqının rifahı üçün dialoq  qurmağa çalışmalıyıq. Avropa Şurası Parlament Assambleyası, Nazirlər Komitəsi və baş katib bu dialoqda koordinasiyalı şəkildə hərəkət edəcəklər. 

"Sadəcə, bir neçə siyasi məhbusu azad etmək faydasızdır. Siyasi partiyalar, qeyri-hökumət təşkilatları və KİV haqqında məhdudlaşdırıcı qanunları dəyişdirmək üçün məcburi fəaliyyət planı hazırlanmalıdır. Yenilənmiş dialoqa bütün cəhdlər Avropa Şurasının prinsiplərinə əsaslanmalıdır", - Kristofersen vurğulayıb.