Kompüterlər Azərbaycanda ilk dəfə peyda olanda çoxları düşünürdü ki, bu, “texnoloji sahənin işçiləri üçün yeni bir şeydir”, ya da ən yaxşı halda varlıların yeni oyuncağıdır. Bu gün isə rəqəmsal dünya artıq sadəcə həyatımızın bir hissəsi deyil – rəqəmsal dünya həyatımızı tam ələ alıb. Biz artıq onlayn şəkildə hesab ödəyirik, şərhlərdə siyasi müzakirə aparırıq, hətta dolma sifariş edirik. Bununla belə, rahatlığın arxasında başqa problemlər gizlənir. Bəzən elə gəlir ki, texnologiya bizimlə mürəkkəb bir oyun oynayır: bir addım irəli, iki addım geri.

Rəqəmsal “cənnətin” üstünlükləri var. Bankda və ya poçt şöbəsində saatlarla növbəyə durmalı olduğumuz günləri xatırlayırsız? Bu gün pul köçürmək üçün yalnız bir neçə düymə basmaq kifayət edir. “ASAN xidmət” platforması sayəsində Azərbaycanda hətta dövlət xidmətləri də daha əlçatan olub və bu, həqiqətən də çoxlarının həyatını asanlaşdırıb.

Biznes necə dəyişdi? Əgər siz Masallıda pomidor yetişdirirsinizsə və ya Qaxda mürəbbə bişirirsinizsə, sadəcə özünüzə İnstaqramda hesab açın və məhsulunuzu təkcə Bakıda deyil, başqa şəhərlərdə, hətta başqa ölkələrdəki alıcılar da görəcək. Azərbaycan sənətkarları getdikcə Etsy kimi platformalar sayəsində beynəlxalq bazara çıxırlar.

Təhsildə də inqilab gedir. İndi siz evdən çıxmadan kvant fizikasını və ya Çin dilini öyrənə bilərsiniz. Onlayn kurslar, vebinarlar, YouTube - bütün bunlar xüsusilə kiçik şəhər və kəndlərdə yaşayanlar üçün inanılmaz imkanlar açır.

Rəqəmsal reallığın mənfi cəhətləri də var. İnternet təkcə faydalı paylaşımlar və memlərdən ibarət deyil, həm də fırıldaqçıların istifadəçiləri aldatmağa çalışdıqları kibercinayətlər, onların məxfi istifadəçi məlumatlarını (parollar, kredit kartı nömrələri və s.) ələ keçirmək cəhdləri, “fişinq” hücumları, məlumat sızması, viruslar və s. var. Bir çox azərbaycanlı bununla ilk dəfə WhatsApp və ya Facebook hesablarına qəfildən qəribə və şübhəli linklər göndərilməyə başlananda qarşılaşıb. Bəs, saxta internet mağazalar nə qədər insanı “yandırıb”?

Bakı inkişaf etmiş dünya ilə ayaqlaşsa da, bəzi regionlarda internetə çıxış hələ də arzuolunan səviyyədə deyil. Belə çıxır ki, texnologiya ölkədə həyatı qeyri-bərabər dəyişir: bəziləri artıq startaplar yaradır, digərləri isə hələ də sabit Wi-Fi axtarır... Çoxumuzda olub ki, bəzən YouTube-da qısa bir videoya baxmaq istəmişik, amma uzun müddətə orada "ilişib" qalmışıq və üç saatdan sonra Misirdə piramidaların necə tikildiyini öyrənmişik. Texnologiya hiss edilmədən vaxtımızı alır. Məsələn, dəniz kənarında dostlarla gəzmək əvəzinə, nəyisə izləməyə və bəyənməyə məcbur edir.

Rəqəmsal dünya həm də məxfilik və məsuliyyətlə bağlı məsələləri də gündəmə gətirir. Məsələn, valideynlərin övladlarının fotolarını sosial şəbəkələrdə yerləşdirməsi nə dərəcədə doğrudur? Söz azadlığı ilə kiber zorakılıq (təhqir və hədələr, yalan məlumatların yayılması və s.) arasında sərhəd haradadır? Bu suallara hələ cavab tapa bilməmişik...

Tarix eyni texnologiyaların həm xeyrə, həm də şərə xidmət etdiyi hallarına şahiddir. Məsələn, internet həm öyrənmək üçün məkana, eyni zamanda manipulyasiya alətinə çevrilib. Ondan necə istifadə etmək seçimi bizim işimizdir: texnologiyanı daha yaxşı gələcəyə körpüyə və ya dəyərlərimizə maneəyə çevirmək. Azərbaycanda texnologiya tez bir zamanda ənənələrə uyğunlaşıb. İndi xaricdəki qohumlar üçün video-toylar “yayımlanır” və yaşlı nəsil plov reseptlərini paylaşmaq üçün WhatsApp-ı aktiv şəkildə mənimsəyir... Amma balansı da unutmamaq lazımdır. Texnologiya yaxşılığa doğru istifadə edilə bilən vasitə də ola bilər, stress və xaos mənbəyinə çevrilə də bilər. Unutmamalıyıq ki, heç bir texnologiya insan seçimini, mənəviyyatını və məsuliyyətini əvəz edə bilməz. Nəticə etibarı ilə texnologiya yalnız bizim güzgümüzdür. Onların əsl qüdrəti bizim niyyətimiz və əməllərimizlə üzə çıxır...

Azərbaycan rəqəmsal transformasiyanın astanasındadır. Onun tərəqqinin mühərrikinə, yoxsa “əvvəllər daha yaxşı idi” deyə əbədi sızıldamaq mənbəyinə çevriləcəyi bizdən asılıdır. Amma bir şeyi unutmayaq: ən sürətli rəqəmsal dünya belə, sevdiklərinizlə bir fincan çayın rəqibi ola bilməz.