Təsəvvür edin: 2050-ci il, Bakı. Elektromobillər yollarda sakitcə şütüyür, yanacaqdoldurma məntəqəsində isə tək qalmış sedan dayanıb. Onun sürücüsü kədərlə Aİ 98 markalı benzinin qiymətinə baxır… Sürətlə hərəkət etdiyimiz gələcəyimiz budur? Yoxsa hər şey daha mürəkkəb olacaq?

Elektromobillərə keçid – qlobal trenddir. Bəs bu, ölkəmiz üçün nə qədər realdır? İnfrastruktur ambisiyalara çata biləcəkmi? İqtisadiyyat kütləvi keçidi təmin edə biləcəkmi? Yoxsa elektromobillər elit təbəqənin oyuncağı olaraq qalacaq, benzin mühərrikləri isə uzun illər “işçi at” rolunu oynayacaq?

Məsələnin qiyməti: Ucuzlaşır, amma hamı üçün yox?..

Skeptiklərin əsas arqumenti – elektromobillərin yüksək qiymətidir. Lakin son illərdə onların dəyəri sürətlə azalır. 2023-cü ildə dünyada elektromobillərin orta qiyməti 30 000 dollardan aşağı düşdü. Azərbaycanda isə onlar hələ də bahadır. 2024-cü ildə ölkəyə gətirilən elektromobillərin orta qiyməti 116 103 manat təşkil edib. Müqayisə üçün: elektrik şəbəkəsinə qoşulan hibrid avtomobillər 82 297 manata, adi hibridlər isə 70 143 manata satılıb.

Hökumət artıq subsidiyalar və vergi güzəştləri üzərində işləyir. Son illərdə elektromobillərin idxalına gömrük rüsumları və ƏDV ləğv edilib ki, bu da qiymətləri bir qədər əlçatan edib. Üstəlik, elektromobillərin istismarı benzinli avtomobillərə nisbətən daha sərfəlidir. Onların 100 km üçün orta enerji sərfiyyatı 15-20 kVt/saat təşkil edir ki, bu da indiki tariflərlə benzindən xeyli ucuzdur.

Bundan əlavə, elektromobilin texniki xidməti benzinli avtomobillə müqayisədə daha ucuz başa gəlir. Elektrik mühərrikləri daha sadə quruluşa malikdir, onlarda yağ, şamlar, qazpaylayıcı kəmərlər və digər mürəkkəb hissələr yoxdur. Beləliklə, əsas maneə yüksək ilkin alış qiymətidir. Bir sıra ölkələrdə subsidiyalar tətbiq edilsə də, elektromobillərlə benzinli avtomobillərin qiymətinin bərabərləşməsi 2027-2030-cu illərdən tez gözlənilmir. Bir çoxları üçün bu hələ də bahalı lüks sayılır. Üstəlik, “əgər maşın gurultu çıxarmırsa, deməli, getmir” düşüncəsində qalanlar da var.

Növbəti sual: İnfrastruktur - harada dolduraq?

İnkişaf etmiş ölkələrdə hər 10 elektromobilə 1 enerji doldurma məntəqəsi düşür. Bizdə isə bu göstərici xeyli aşağıdır. 2025-ci ilin fevral ayına olan məlumata görə, Azərbaycanda rəsmi olaraq cəmi 100-dən bir az çox doldurma stansiyası fəaliyyət göstərir. “Azərişıq” şirkəti 44 stansiya quraşdırıb: 22-si Bakı və ətrafında, 7-si işğaldan azad edilmiş ərazilərdə, 15-i isə digər bölgələrdə yerləşir. Bundan əlavə, “Azpetrol” da bəzi doldurma məntəqələri açıb.

Əsas addımlardan biri isə elektromobil doldurma infrastrukturunun dayanıqlı nəqliyyat strategiyasına daxil edilməsidir.

Bəs qonşu ölkələr nə edir? Türkiyə elektromobil istehsalını fəal şəkildə inkişaf etdirir. Ölkənin artıq “Togg” adlı milli elektromobil markası var. 2030-cu ilə qədər 1 milyon elektromobil buraxılması planlaşdırılır. Həmçinin, Türkiyə enerji doldurma məntəqələri şəbəkəsi qurur və batareya istehsalına sərmayə qoyur.

Gürcüstan elektromobillərə gömrük rüsumlarını azaldaraq onların yayılmasını təşviq edir. Tbilisidə artıq çoxlu enerji doldurma stansiyaları var, hökumət isə vergi güzəştləri ilə keçidi stimullaşdırır.

Rusiya isə geridə qalır, lakin 2030-cu ilə qədər 30 000 doldurma stansiyası tikməyi planlaşdırır. Moskva və Sankt-Peterburqda elektromobillər üçün pulsuz parklanma kimi güzəştlər tətbiq edilir.

Bu nümunələr göstərir ki, region artıq elektromobillərə keçid prosesinə başlayıb, lakin müxtəlif sürətlə və fərqli strategiyalarla irəliləyir.

Dünyada isə ən uğurlu model Norveçdir. 2023-cü ildə bu ölkədə satılan yeni avtomobillərin 80%-i elektrikli olub. Bunun səbəbi yalnız ekologiya və dəb deyil, həm də dövlət siyasətidir: elektromobillər ƏDV-dən və yol vergisindən azaddır, pulsuz parkinq, avtobus zolaqlarına giriş hüququ və ən əsası – geniş enerji doldurma şəbəkəsi var. Hazırda Norveçdə 20 000-dən çox doldurma nöqtəsi fəaliyyət göstərir, onların çoxu isə sürətli şarj məntəqələridir. Bu göstərir ki, əlverişli şərait yaradılarsa, kütləvi keçid mümkün olacaq.

Enerji şəbəkələri: Yüklənməyə tab gətirəcəkmi?

Minlərlə elektromobilin əlavə yükünü indiki elektrik şəbəkəsi daşıya bilərmi? Çətin ki! Lakin ölkədə bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı sürətlənir. Qarabağda və Qızılağacda inşa edilən külək və günəş elektrik stansiyaları enerji balansında təmiz enerjinin payını artıracaq. Əgər bu strategiya uğurla həyata keçirilsə, həm elektromobillər üçün enerji təmin ediləcək, həm də ölkənin yanacağa olan asılılığı azalacaq. Ancaq şəbəkənin modernizasiyasına ehtiyac var və enerji paylanması ilə bağlı suallar açıq qalır.

Əfsanələr və reallıqlar

🔸 “Elektromobillər tez-tez yanır” – Mif. Statistikaya görə, benzin avtomobilləri daha tez-tez yanır. Lakin batareya zədələnərsə, onu söndürmək doğrudan da çətin ola bilər.

🔸 “Batareyalar tez sıradan çıxır” – Qismən doğrudur. Amma müasir akkumulyatorlar 8-10 il işləyir və sonra enerji saxlayıcı kimi istifadə oluna bilər.

🔸 “Elektromobillər ekoloji deyil” – Batareyaların istehsalı nadir metallar tələb edir. Lakin ümumilikdə, elektromobilin ömrü boyu atmosferə atdığı CO₂ miqdarı daxili yanma mühərrikli avtomobildən 50% daha azdır.

Bəzən soruşurlar: yolda batareya boşalarsa, nə etməli? Narahat olmayın – benzin avtomobilin sürücüsü də yanacaqsız gedə bilməz, amma onun ehtiyat variantı var – yanacaq kanistri. Elektrik avtomobili üçün isə belə bir “kanistri” yek yerinə qoymağa ehtiyac yoxdur, çünki batareya hətta avtomobilin salonundakı kiçik əşya bölümünə də yerləşə bilər.

Kim qazanır, kim itirir?

🔹 Dövlət – ekoloji vəziyyətin yaxşılaşmasından və yanacaq idxalının azalmasından qazanacaq.
🔹 Avtomobil sahibləri – yanacaq və texniki xidmət xərclərindən qənaət edəcəklər.
🔹 Enerji sektoru – elektrik enerjisinə tələbatın artması ilə bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı üçün imkan yaranacaq.
🔹 Avtomobil istehsalçıları – yeni bazarlar əldə edəcəklər.

İtkilərə gəlincə, neft şirkətləri və yanacaqdoldurma məntəqələri uyğunlaşmasa, çətinlik çəkəcəklər. Mexaniklərin bir çox ixtisası aktuallığını itirəcək. Və, əlbəttə, benzin mühərriklərinin səsini sevənlər üçün yalnız arxivdə V8 səsinin yazıları qalacaq.

Necə deyərlər, buxar maşınları mehtərləri kədərləndirdi, avtomobillər dəmirçiləri, indi isə elektromobillər mexanikləri məyus edəcək. Mühərrikin gurultusu isə bir zamanlar daş döşənmiş yollarda at nalının səsi kimi tarixə qovuşacaq.

Yanacaq, yoxsa enerji doldurma – qaçılmaz gələcək, yoxsa utopiya?

Elektromobillərə keçid “olacaqmı” sualı deyil, “nə vaxt və necə” sualıdır. Bu prosesin sürəti texnologiyalar, infrastruktur və iqtisadi təşviqlərdən asılıdır. 30 il sonra benzin avtomobilləri retro klassikaya çevriləcək, sürücülər isə nostalji ilə xatırlayacaqlar: “Yadındadır, bir vaxtlar tam çən doldurub dağlara qaçırdıq? İndi isə 30 dəqiqə enerji dolmasını gözləyirəm...” Əvəzində isə bir fincan qəhvə və gözəl mənzərə var! Dünya, bunun kimin xoşuna gəlib-gəlməməsindən asılı olmayaraq dəyişir. Texnologiya yerində dayanmır. Biz isə ya irəliləyirik, ya da keçmişdə qalırıq…