Yəhya Sinvarın HƏMAS lideri seçilməsindən bir neçə ay sonrakı ölümü təşkilatın üzləşdiyi çətinlikləri ortaya qoyur. Bununla belə, Sinvarın ölümü Qəzza sektorunda savaşın gedişinə əhəmiyyətli təsir etməyə də bilər. 

62 yaşlı Sinvar HƏMAS-ın 2023-cü il oktyabrın 7-də İsrailə hücumunu təşkil və rəhbərlik etməkdə günahlandırılırdı. İsrail hakimiyyətinin məlumatına görə, o zaman HƏMAS yaraqlıları 685 mülki şəxs və 71 əcnəbi vətəndaş olmaqla 1139 nəfəri öldürdülər. Bu, Yəhya Sinvarı İsrail hit-listinn zirvəsinə yerləşdirdi. 

Oktyabrın 17-də İsrail Sinvarın Qəzzanın cənubunda yerləşən Rafah şəhərində hərbi əməliyyat zamanı öldürüldüyünü açıqladı. HƏMAS hələ ki, bu informasiyanı rəsmən şərh etməyib (artıq təsdiqləyib - Pressklub).

Sinvarın ölümü nə deməkdir?

“Sinvarın ölümü HƏMAS-ın rəhbərliyi arasında yüksək “kadr axını”nı, eləcə də İsrailin kəşfiyyat anlamında çox dərin hərəkətlərini, qiymətli hədəflər müəyyənləşəndə tez zərbələr endirmək bacarığını ortaya qoyur”,  - “Tech Against Terrorism” təşkilatında təhlükələrin qiymətləndirilməsi üzrə mütəxəssis və Sufan tədqiqat mərkəzinin elmi əməkdaşı Likas Vebber deyir. 

Onun sözlərinə görə, Sinvarın ölümü İsrailin HƏMAS-ın müttəfiqi, Livanın cənub hissəsinin çoxuna nəzarət edən “Hizbullah”a qarşı əməliyyatları genişləndirdiyi vaxta təsadüf edib. “Bu - İsrail hakimiyyəti hərbi kampaniyanı genişləndirmək üçün daxili dəstəyə ehtiyac duyan zaman xüsusi mühüm hədəfin vurulması - taktiki uğur kimi qəbul olunur”, - Vebber belə hesab edir.

Lakin ekspert Sinvarın ölümünün Qəzzadakı savaşın dayanmasına səbəb olacağına şübhə edir: “O, görünür, çox təcrübəli, HƏMAS və onun tərəfdarları arasında yüksək statusa malik adam idi. Amma ölümünün konfliktin trayektoriyasını hansısa yolla kəskin dəyişəcəyini düşünmürəm”. Vebber deyir ki, HƏMAS, demək olar, bir ildir ki, Qəzzaya girən İsraillə döyüşür və ona qalib gəlmək asan olmayacaq. 

İsmayıl Haniyənin iyulun 31-də Tehranda öldürülməsindən az sonra Yəhya Sinvar HƏMAS-ın lideri oldu. İran Haniyənin qətlini İsrailin işi sayır, İsrail isə bunu nə təsdiq, nə inkar edir.

ABŞ-da yerləşən “Century Foundation” analitik mərkəzinin direktoru Tanasis Kambanis deyir ki, Sinvarın ölümünün HƏMAS-ın Qəzzada hakimiyyətdə qalmasına necə təsir edəcəyini qiymətləndirmək çətindir. Ekspert qeyd edir ki, indiyə qədər nə İsrail, nə HƏMAS savaşın durdurulmasında maraqlı olub. “Hər iki tərəf hesab edir ki, mübarizənin davam etməsi onların maraqlarına uyğundur. Sinvarın ölümü dinamikanı yaxşı istiqamətə dəyişə bilər: HƏMAS üçün ya təslim olmaq, ya da rəhbərliyin indiyə qədər maraqlı olmadığı danışıqlar yolu ilə müəyyən razılığa gəlmək fürsəti yaranır”. 

Vaşinqtondakı Kuinsi adına məsuliyyətli dövlət idarəçiliyi institutunun həmtəsisçisi Trita Parsi xəbərdarlıq edir ki, HƏMAS-ın əsasında duran ideya - Fələstin dövləti yalnız İsrailə silahlı müqavimət sayəsində yarana bilər - nəinki ölməyib, bəlkə də çiçəklənir.  “İsrailin Qəzzanı ucdantutma bombalaması və dinc sakinlərin kütləvi ölümü, çox güman, fələstinliləri daha da radikallaşdırıb və HƏMAS sıralarına cəlb etmək üçün əlavə zəmin yaradıb”, - Parsi əlavə edir. 

Hadisə İsraildə necə qarşılanıb? “Böyük uğurdur, amma qələbəni bayram etmək hələ tezdir, - rusdilli “Newsru.co.il” nəşrinin baş redaktoru Yevgeni Finkel “Radio Svoboda”ya müsahibəsində deyir. - Qəzzada “Dəmir qılınclar” əməliyyatı davam edəcək, Livandakı əməliyyat da. Sinvarın qətli mühümdür, amma yekun akkord deyil. Bildiyimə görə, HƏMAS-ın kapitulyasiyasından danışmaq hələ olmaz. İsraildə hamını girovların taleyi narahat edir, amma o tərəfdə danışıq aparacaq adam görünmür. İsrailin son aylar etdiyi bütün təkliflər HƏMAS tərəfindən rədd edilib”. 

Sinvar kim idi?

Yəhya Sinvar 1962-ci il oktyabrın 29-da Xan Yunisdə fələstinli ailədə anadan olub. Valideynləri 1947-1949-cu illər ərəb-İsrail müharibəsindən sonra buraya qaçıblar. İsrail xüsusi xidmət orqanları onu ilk dəfə 1982-ci ildə “islamçı fəaliyyət”ə görə həbs edib.1985-ci ildə ikinci dəfə tutulub. Hesab olunur ki, məhz həmin vaxt HƏMAS-ın yaradıcısı və ideya lideri şeyx Əhməd Yasinlə yaxnlaşıb. Qruplaşmanın “Majd” adlı daxili təhlükəsizlik sistemini yaradanda Sinvarın cəmi 25 yaşı vardı. 

İsrail və başqa ölkə xüsusi xidmətlərinin məlumatına görə, Sinvar İsraillə əməkdaşlıqda şübhəli bilinən fələstinlilərin qətlində şəxsən iştirak edib. 1988-ci ildə buna görə yenidən tutulub və beş ömürlük həbsə məhkub edilib. Sinvarı sorğu-sual edən “ŞABAK” təhlükəsizlik xidmətinin keçmiş zabitinin sözlərinə görə, “o, olduqca xarizmalı, ağıllı və hiyləgərdir, yəhudilərə kəskin nifrət edir, cihaddan başqa heç nə ilə maraqlanmır... Fanatik və sosiopatdır... Çox böyük ambisiyaları var”.

İsrail həbsxanalarında 22 ildən çox keçirən Yəhya Sinvar “Şalit razılaşması” əsasında 2011-ci ildə azadlığa buraxıldı. 2015-ci ilin sentyabrında ABŞ onu xüsusi əhəmiyyətli qlobal terrorçu kimi tanıdı. 2017-ci ilin fevralında Qəzza sektorunda HƏMAS-ın rəhbəri seçildi. O, bu postda artıq çoxdan xaricdə yaşayan İsmayıl Haniyəni əvəz etdi: qrulaşma qərara aldı ki, ona mühacirlər deyil, sektorda qalanlar rəhbərlik etməlidir. Yəhya Sinvar ötən il noyabrın 30-da bəyan etdi: “Sionistlər bilməlidirlər ki, 7 oktyabr sadəcə repetisiya idi”. 

HƏMAS-ın ötən ilin oktyabrında İsrailə hücumu zamanı baş verən qətllər, girov götürmə, işgəncə, zorlama, seksual zorakılıq daxil insanlıq əleyhinə cinayətlərdə və hərbi cinayətlərdə Yəhya Sinvarı məsul hesab edən Beynəlxalq cinayət məhkəməsinin prokuroru Kərim Xan bu ilin mayında onun həbsi üçün order imzaladı. 

Sinvarın sələfi İsmayıl Haniyə əvvəllər bəzi analitiklər tərəfindən atəşkəs əldə olunması üçün müəyyən razılığa gəlmək istiqamətində xələfindən daha praqmatik sayılırdı. Digər tərəfdən, Haniyə HƏMAS-ın ötənilki oktyabr hücumunu tam dəstəklədi. İstənilən halda, Sinvarın HƏMAS-ın yeni siyasi lideri seçilməsi qruplaşma liderlərinin 7 oktyabr hücumu qərarını qəti dəstəklədiklərini göstərir. 

Məhz Yəhya Sinvarın uzun müddət Qəzzada hakim olması nəticəsində burada hər hansı alternativ siyasi  qüvvənin ortaya çıxması və ya mülki hökumətin qurulmasına işarə üçün ən xırda şərait belə yaranmadı. HƏMAS özünün hərbi qüdrəti, “Majd” xidməti və qəddarlığı sayəsində sektorda hakimiyyəti mənimsədi, sakinləri öz girovuna çevirərək İsrail zərbələri altına qoydu. 

Əvəzinə kim gələcək? 

İlk qeyri-rəsmi xəbərlərə görə, HƏMAS-ın Siyasi bürosunun rəhbəri postunda Yəhya Sinvarın xələfi Xalid Məşəl olacaq, ən azı müvəqqəti. O, hazırda HƏMAS daxilində ən məşhur fiqurlardan biridir, şeyx Əhməd Yasinin ən yaxın köməkçilərindən biri olub və daha əvvəl də təşkilatın Siyasi bürosuna rəhbərlik edib (1996-2017-ci illərdə, Haniyə onu əvəz edənə qədər). 

Məşəlin adı 1997-ci ildə, İsrailin ona qarşı uğursuz qəsdindən sonra bütün dünyada məşhurlaşdı. Həmin vaxt artıq xaricdə yaşayırdı və HƏMAS-ın İordaniyadakı şöbəsinə başçılıq edirdi. 1997-ci il sentyabrın 25-də “Mossad” agentləri İordaniyanın paytaxtı Ammanda Məşəlin qulağına zəhər tökmək istədilər, amma mühafizə tərəfindən yaxalandılar. İordaniya kralı Hüseynin tələbinə əsasən İsrail padzəhr təqdim etdi və HƏMAS-ın mənəvi atası, şeyx Əhməd Yasini və digər 19 fələstinli məhbusu həbsdən buraxdı - Məşələ qəsd edən İsrail agentlərinin azadlığı müqabilində. 

Amma 1999-cu ildə İordaniyanın yeni kralı II Abdullah HƏMAS-ın ölkədə fəaliyyətini qadağan etdi. Xalid Məşəl saxlanıldı və ölkədən çıxarıldı. 2001-ci ildən Suriyada idi, HƏMAS-ın bütün Siyasi bürosu buraya yığışmışdı. Amma Suriyada vətəndaş müharibəsi başlayanda Siyasi büro üsyançıların tərəfini tutdu, prezident Bəşər Əsədlə münasibətləri korlandı və 2012-ci ildə Qətərə köçdü. Son məlumatlara görə, Xalid Məşəl indi də burada yaşayır. 

Yevgeni Frinkel hesab edir ki, İsrailin nöqtəyi-nəzərindən Xalid Məşəlin yüksəlişini “cüzi ümidverici xəbər” hesab etmək olar: “O, Qəzza sektorundan uzaqdadır. Amma bu, onun təhlükəsizliyini təmin etmir. Deyilir ki, məhz Məşəl girovlarla bağlı danışıqları koordinasiya edəcək, bu da o deməkdir ki, HƏMAS belə danışıqların mümkünlüyünü nəzərdən keçirir, baxmayaraq ki, hansı şərtlər irəli sürəcəyi məlum deyil. Hərçənd, hərbi əməliyyatların davam etdiriləcəyi daha inandırıcıdır. Ümid edirəm, bu zaman girovlardan kimlərisə azad etmək hələ mümkün olacaq”. 

Hazırladı: Yadigar Sadıqlı 

Mənbə: https://www.svoboda.org/a/novyy-lider-hamas-mertv-blizok-li-konets-voyny-v-sektore-gaza-/33163388.html