“Moskva Azərbaycanın Xankəndi şəhərində baş konsulluq açmaq niyyətindədir”. Bunu Rusiya Federasiya Şurasının senatoru Qriqori Karasin deyib. O, Bakının bu prosesə yardım edəcəyinə ümid etdiyini bildirib.

Karasin Səməd Seyidovun rəhbərlik etdiyi azərbaycanlı deputat qrupu ilə görüşündə deyib: “İkitərəfli münasibətlər məsələləri arasında Xankəndidə baş konsulluğun açılmasını qeyd edərdim. Biz yaxın vaxtlarda buna hazırlıq işlərinə başlamağı planlaşdırırıq və sizin dəstəyinizə ümid edirik”.

Rusiyalı senator baş konsulluğun açılışının bu il baş tutacağına ümid etdiyini də bildirib.

"Bu, bizə konsulluqlarla bağlı iki dövlət arasındakı paritet yaratmağa imkan verəcək", - Karasin əlavə edib.

Xankəndi şəhəri 2023-cü ilin sentyabrında keçirilən antiterror əməliyyat zamanı erməni silahlı birləşmələrindən azad edilib. Buna qədər isə şəhərə bu yaxınlarda Azərbaycanı tərk etmiş rusiyalı hərbçilər nəzarət ediblər. 

Maraqlıdır, Karasin kimin iradəsini dilə gətirir? Rusiyanın konsulluğu məhz Xankəndində açmasına nə ehtiyac var? Axı nə orada, nə də yaxınlıqdakı ərazilərdə nə ruslar, nə də Rusiya Federasiyasının vətəndaşları yaşamır. Orada kimə konsulluq xidməti göstərilə bilər? Həqiqətən də diplomatik nümayəndəlik açmaq istəyirlərsə, bunu ölkənin ikinci şəhərində - Gəncədə etmək olar. Karasinin bəyanatının mənası necə ola bilər? Bunun arxasında nə dayanır?

Pressklub.az-ın suallarını politoloq, Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi Sultan Zahidov cavablandırıb.

Onun sözlərinə görə, beynəlxalq və ikitərəfli qaydalara əsasən konsulluqlar pasport və vizaların verilməsi, vətəndaşların xaricdəki problemlərinin həlli, həmin dövlətin vətəndaşlarına hüquqi və işgüzar məsləhətlərin verilməsi və s. bu kimi bir çox funksiyaları yerinə yetirir. “Rusiya vətəndaşlarının Xankəndində olmadığı nəzərə alınsa, təbii sual yaranır: Rusiya konsulluğu orada nə edəcək? Burada dörd amili nəzərə almaq lazımdır.

Əvvəla, bir çox ekspertlər iddia edir ki, Rusiya Azərbaycandan baş konsulluq açmağı Türkiyə Şuşada konsulluq açmaq qərarına gələndə xahiş edib. Və burada Rusiyanın əsas məqsədi Türkiyənin Qarabağ və Azərbaycanda nüfuzunun artması fonunda balansı bərpa etməkdir.

İkincisi, Karasin deyir ki, konsulluğun açılması Rusiya və Azərbaycana konsulluqların olması ilə bağlı dispariteti aradan qaldırmağa imkan verəcək, çünki Azərbaycanın Rusiyada iki konsulluğu var, Rusiyanın isə konsulluğu yoxdur. Amma Rusiya Xankəndində deyil, məsələn, müəyyən sayda Rusiya vətəndaşının olduğu Gəncədə konsulluq açırsa, bu, əsaslı arqumentdir.

Üçüncüsü, hesab edirəm ki, Rusiya konsulluq açmaq niyyətini bəyan etməklə nümayiş etdirmək istəyir ki, onun sülhməramlı qüvvələri bir neçə həftə əvvəl Qarabağı tərk etsə də, Qafqazdan tamamilə getmək niyyəti yoxdur. Əksinə, Ukraynada müəyyən uğurlar qazanan Rusiya diqqətini yenidən Qafqaza yönəltmək və burada mövqelərini gücləndirmək istəyir.

Dördüncüsü, Rusiya yenə də ermənilərin xilaskarı rolunu öz üzərinə götürmək, Qarabağdan qaçan və Rusiya pasportu daşıyan ermənilərin geri qayıtmasına şərait yaratmaq niyyətində ola bilər. 

Bu ideyanın iki məqsədi var:

A) 2020-ci il müharibəsindən və 2023-cü il antiterror tədbirlərindən sonra ermənilər qarşısında zədələnmiş reputasiyanızı bərpa etmək:

B) Qarabağ klanı ilə sıx əlaqələri bərpa etmək və beləliklə, Paşinyan hakimiyyətini devirmək istəyən kilsənin rəhbərlik etdiyi müxalifət qüvvələrinə dəstək vermək”, - politoloq qeyd edib.

Bununla belə, o xatırladır ki, Azərbaycan və Türkiyə bütün hallarda Rusiyanın onların maraqlarına uyğun gəlməyən regional planlarının həyata keçirməsinin qəti əleyhinədirlər.

“Rusiya iki dövlətin heç biri ilə əlaqələri kəsmək istəmir. Baxmayaraq ki, o, qoşunlarını Qarabağdan tamamilə çıxarmaq istəmirdi, lakin buna məcbur oldu. Digər tərəfdən, Azərbaycan əvvəlkindən qat-qat güclüdür və nə olursa olsun Türkiyə ilə birlikdə milli maraqlarını müdafiə edəcək. Ona görə də, hesab edirəm ki, konsulluq məsələsində vəziyyət çətin olacaq. Azərbaycan ya imtina edəcək, ya Rusiyadan konsulluğu başqa şəhərdə açmasını tələb edəcək, ya da konsulluğun Xankəndində açılmasına razılıq versə belə, onun fəaliyyət həcmi və diapazonu ilə bağlı müəyyən məhdudiyyətlər qoyacaq” - S.Zahidov hesab edir.

Politoloq, Milli Məclisin deputatı Rasim Musabəyov isə Rusiyanın Xankəndidə konsulluğunun açılması təklifini “sınaq şarı” adlandırıb.

Musabəyov Facebook səhifəsində Rusiyanın Xankəndidə baş konsulluq açmaq niyyətindən təəccübləndiyini bildirib. “Rusiya Federasiyasının bu niyyətindən xəbərim yox idi”, - o yazıb.

Musabəyov konsulluqların olması ilə bağlı balans yaradılması üçün belə bir konsulluğun açılmasının zəruriliyini şübhə altına alıb. “Yalnız disbalansı aradan qaldırmaq üçün baş konsulluğun açılması inandırıcı görünmür”- o qeyd edib.

“Qriqori Karasin çox təcrübəli diplomatdır və Rusiya Xarici İşlər Nazirliyində yüksək vəzifədə çalışıb. Lakin onun Xankəndidə baş konsulluğun açılması ilə bağlı açıqlamasını rəsmi mövqe kimi qəbul etmək olmaz. O daha çox, kəşfiyyat xarakteri daşıyır”. O, vurğulayıb ki, Azərbaycanın mövqeyi yalnız Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi rəsmi şəkildə müvafiq təklif təqdim etdikdən sonra müəyyənləşəcək.

Musabəyov belə bir təklifdən sonra formalaşan diplomatik təcrübəni də paylaşıb: Xankəndidə konsulluğun açılmasının məqsədəuyğunluğu və mümkünlüyünü qiymətləndirmək üçün diplomatlar arasında görüşlər, danışıqlar və yazışmalar. Baş konsulun təyin edilməsi, vaxtı və yeri barədə qərar qəbul etməzdən əvvəl prinsipial razılıq tələb olunacaq.

Hazırda Azərbaycanın Rusiyadakı xeyli sayda azərbaycanlıya xidmət göstərmək üçün Sankt-Peterburq və Yekaterinburqda iki konsulluğu fəaliyyət göstərir. Azərbaycan isə əksinə, kiçik ölkədir və onun konsulluq xidmətləri faktiki olaraq Bakıdan idarə olunur.

Musabəyov Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin çıxarılmasından sonra Xankəndidə yaranan unikal şəraiti qeyd edib. “Xankəndidə və onun ətrafında Rusiyanın heç bir hərbi qulluqçusu və ya onların ailə üzvləri yoxdur. Şəhərə giriş-çıxış məhdudlaşdırılıb və tənzimlənir. Burada heç bir Rusiya şirkəti yoxdur, aviasiya və dəmir yolu əlaqəsi bərpa olunmayıb. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin burada hansı konsulluq fəaliyyətini həyata keçirmək niyyətində olduğu bəlli deyil”, - deyə o bildirib.

Musabəyov vəziyyətlə bağlı öz versiyasını açıqlayaraq qeyd edib ki, Qarabağdan olan xeyli erməni hazırda Rusiyada yaşayır. “Rusiya konsulluğu onların Rusiya vətəndaşı kimi Xankəndiyə səfərini asanlaşdırmaq məqsədi güdürsə, bunun vaxtı hələ çatmayıb. Məlum səbəblərə görə erməni çillətindən olan şəxslərin Azərbaycana girişi qadağandır. Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsi bağlanmadan bu siyasətin dəyişməsi mümkün deyil və konsulluq işsiz qalacaq”, - o qeyd edib.

Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi hələ Karasinin təklifi ilə bağlı rəsmi mövqe bildirməyib. Diplomatik diskussiya davam etsə də, Rusiyanın Xankəndində konsulluq açmasının nəticələri qeyri-müəyyən olaraq qalır. Bu da regional siyasətin mürəkkəbliyini və Cənubi Qafqazda beynəlxalq münasibətlərin incə balansını əks etdirir.

Rauf Orucov