Xankəndinin gündəliyi Bakı ilə danışıqlardır. Bir müddət əvvəl “heç vaxt Azərbaycanın tərkibində olmayacaqlarını” bəyan edən qondarma qurum “rəhbərləri” indi başqa əhvaldadırlar. Qarabağın erməni əhalisinin Azərbaycana inteqrasiyasının qaçılmaz olduğunu anlayan separatçılar artıq ritorikanı dəyişib, Bakı ilə təmaslar üçün şərtləri müzakirə edirlər. Xankəndinin mövqeyindəki bu dəyişiklik bir yandan, əlbəttə, Azərbaycanın haqlı və güclü mövqeyinin nəticəsidirsə, digər tərəfdən Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin ölkələrin ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması haqqında bəyanatları ilə şərtlənir.    

Separatçıların lideri Arayik Arutyunyan dünən qondarma parlamentin iclasında çıxışı zamanı bildirib ki, danışıqlara başlamaq üçün Bakı “müdafiə ordusu”nun buraxılmasını tələb edir. "Onlar bizə qaz və işıq verməyə hazırdırlar, lakin bunun üçün biz Bakıya getməliyik. Sual yaranır: Bakıya niyə getməməliyik? Çünki Bakı bu gün bizimlə yalnız bir mövzunu - inteqrasiyanı müzakirə edir. Müxalifət deyir gedək, danışaq, inandıraq... Mən iki il çalışdım. Kimsə düşünə bilər ki, pis danışıqçıyam, amma son vaxtlar danışıqları mən aparmıram, yenə də nəticə yoxdur.

Azərbaycan bizə deyir: danışıqlara başlamaq üçün ilk şərt müdafiə ordusunun buraxılmasıdır. Yaxşı, ordunu dağıdaq, danışıqlara gedək. Ardıcıllıq isə belə olacaq: ordu buraxılsın, dövlət idarə sistemi ləğv edilsin, yerli seçkilər mexanizmi yaradılsın, bundan sonra qaz, işıq verilsin və insanlarımıza Azərbaycan vətəndaşı kimi yol ilə gediş-gəlişə icazə verilsin”.

Arutyunyanın dedikləri prosesin hansı mərhələdə olduğunu aydın şəkildə göstərir. Separatçı qurumun “rəhbərliyi” perspektivin onlar üçün arzuolunan olmadığını artıq anlayıb və məsuliyyət məsələsini müəyyənləşdirmək üçün daxili təlatümlər başlayıb. 

Araikin dediyi həmin “müxalifət” də bəllidir. Keçmiş “Qarabağ ordusunun komandanı” və “Dağlıq Qarabağ Təhlükəsizlik Şurasının katibi” Samvel Babayan Bakı ilə Xankəndi arasında birbaşa dialoqun başlanmasının zəruriliyini bəyan edib. Bu həmin Babayandır ki, 44 günlük müharibədən dərhal sonra, 9 noyabr bəyanatına etiraz əlaməti olaraq, tutduğu  “Təhlükəsizlik Şurasının katibi” postundan istefa vermiş və “Arsax qəhrəmanı” adından imtina etmişdi. Dərhal sonra isə İrəvanda Paşinyanın devrilməsi üçün revanşistlər tərəfindən başladılan etiraz aksiyalarına qoşulmuşdu. Babayanın revanşistlərə qoşulmasında qeyri-adi heç nə yoxdur, çünki onun özü həmin qüvvələrin ən fəal üzvlərindən biridir. Birinci Qarabağ müharibəsində xüsusilə Laçın yolunun tutulması və Şuşann işğalında ciddi iştirakı olub. 1993-cü ildə Serj Sarkisyan Ermənistanın müdafiə naziri təyin olunduqdan dərhal sonra Babayan “Arsax müdafiə ordusunun komandanı” oldu. Yəni, Azərbaycan torpaqlarının isalında bunca ciddi rol oynamış və 30 il ərzində həmin mövqeyini qoruyub saxlamış birinin bu gün Bakı ilə birbaşa danışıqlara çağırması düşündürücüdür. Səbəb, yuxarıda qeyd etdiyimiz “məsuliyyət məsələsi” ola bilər. Vəziyyətin çıxılmaz olduğunu anlayan və inteqrasiya perspektivinin real olduğunu görən revanşist qüvvələr Araiki, onların təbirincə, “dar ağacı”na itələyirlər. Araik Arutyunyan isə “mən danışıqların tərəfdarı deyiləm, amma baxın, vəziyyət bu cürdür və bundan da ağır olacaq” ritorikası ilə əhalini qarşıdakı hadisələrə hazırlayır. Onun son çıxışı və Rusiya prezidentinə yazdığı, hələlik mətni gizli qalan məktubu də bu “müqavimət görüntüsü”nü yaratmaq üçündür – yəni, “mən əlimdən gələn hər şeyi etdim”. Yeri gəlmişkən, sosial şəbəkələrin erməni seqmentində bəziləri Araikin bu addımını “onsuz da qaçacaq, qalan ömrünü Rusiyada, yaxud Fransada qəhrəman kimi yaşamaq istəyir” sözləri ilə şərh edirlər.

Və ən maraqlı fakt. ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri Kristina Kuinn maraqlı bir açıqlama verib. Səfir bildirib ki, ABŞ Qarabağ ermənilərinin hüquqlarının və təhlükəsizliyinin Azərbaycan daxilində təmin ediləcəyinə inanır: “Biz bunun mümkün olacağına inanırıq və ümid edirik. Hesab edirik ki, bunun üçün bütün tərəflər birgə səy göstərməlidir. ABŞ hesab edir ki, bu, düzgün yanaşmadır və bütün tərəfləri (Qarabağda yaşayanların) hüquqlarının və təhlükəsizliyinin qorunmasını təmin etməyə çağırır. Bunu bütün tərəflər deyib, indi bunun düzgün yolunu tapmaq qalır”, - o, Ermənistanın İctimai telekanalına müsahibəsində bildirib.

İlk dəfədir ki, ABŞ rəsmisi açıq şəkildə Qarabağın Azərbaycanın tərkibində qalacağını, indi müzakirənin yalnız oranın erməni əhalisinin necə yaşayacağı barədə getdiyini deyir. Özü də bunu söyləyən Amerikada, yaxud Azərbaycanda işləyən bir diplomat deyil, İrəvanda səfir olan bir şəxsdir. Bu, həm Ermənistanın, həm də qondarma və separatçı qurumun liderləri üçün kifayət qədər ciddi mesajdır. Əslində prosesin bu istiqamətdə getdiyini son iki ildə ABŞ da, Ermənistan da, Azərbaycan də bilirdi, lakin rəhbərlər və diplomatlar səviyyəsində. İctimaiyyətin və medianın diqqətinə rəsmi mənbədən ilk dəfədir səslənir. 

Beləliklə, haqlı və güclü Azərbaycan üçün şərtlərin ən optimalını diktə etmək və sülhün ən sərfəlisinə nail olmaq məqamıdır. Dövlət, diplomatiyamız bu məqamdan necə yararlanacaq – inanaq ki, ən yaxşı şəkildə. Və gözləyək...