Xanlıqlar dövründə indiki Azərbaycan ərazisi bir neçə müstəqil feodal mülkə bölünmüşdü, onların hər birinə öz xanı rəhbərlik edirdi. Bu xanlıqlar XVIII əsrin əvvəllərində Səfəvi imperiyasının süqutundan sonra yaranmışdılar və XIX əsrin əvvəllərinə qədər müstəqilliklərini qoruyurdular. Hər bir xanlığın öz idarəçiliyi, iqtisadiyyatı və hərbi qüvvələr sistemi var idi. Onlar bəzən bir-biri ilə düşmənçilik edir və ya müvəqqəti ittifaqa girirdilər.

XVIII əsrin sonu və XIX əsrin əvvəllərində Zaqafqaziyada Rusiya ekspansiyasının güclənməsi ilə bir çox xanlıqlar onun təsir dairəsinə düşdü. Birinci Rusiya-İran müharibəsinə (1804-1813) son qoyan “Gülüstan müqaviləsi”nin şərtlərinə görə, İran Zaqafqaziyanın əhəmiyyətli bir hissəsini, o cümlədən müasir Azərbaycan, Dağıstan və Şərqi Gürcüstan ərazilərini Rusiyaya güzəştə getdi. İkinci Rusiya-İran müharibəsi (1826-1828) isə “Türkmənçay müqaviləsi” ilə başa çatdı. Onun şərtlərinə görə, İran müasir İranın şimal-qərbindəki əraziləri, o cümlədən İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarını Rusiyaya verdi. Bu müqavilələrin imzalanmasından sonra azərbaycanlıların yaşadığı ərazi iki yerə bölündü: Şimali Azərbaycan - Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil oldu və onun dağılmasından sonra 1918-ci ildə bu ərazidə müsəlman dünyasında ilk respublika elan edildi - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (ADR). O, 1920-ci ilə qədər Sovet İttifaqının tərkibinə daxil edilənə qədər mövcud oldu. Bu hadisə indiki müstəqil Azərbaycanın müasir tarixinin başlanğıcını qoydu. Cənubi Azərbaycan isə İranın tərkibində qalan ərazidir. Bura İranın Qərbi Azərbaycan, Şərqi Azərbaycan, Ərdəbil və Zəncan kimi müasir şimal-qərb əyalətləri daxildir. Təbriz küçələrində gəzərkən insanların Azərbaycan dilində danışdıqları eşidilir və bu da Cənubdakı və Şimaldakı insanların ortaq kökündən xəbər verir. 1501-ci ildə Azərbaycan və İran şahinşahı, Səfəvilər sülaləsinin banisi Birinci İsmayıl (Xətai) Azərbaycan dilini dövlət dili elan etdi və o, rəsmi dil kimi istifadə edildi.