Eyni zamanda, Əfqanıstan hazırda humanitar və iqtisadi böhran yaşayır və işçilərin yarısının şüurlu şəkildə rədd edilməsi vəziyyəti daha da gərginləşdirir.

Təhsil qadağası

Amerika qoşunlarının çıxarılmasından sonra ölkədə hakimiyyətə gələn radikal islamçı Taliban hərəkatı qadınları, demək olar ki, bütün dövlət vəzifələrindən uzaqlaşdırıb.

Həmçinin, onların parklara, yarmarkalara, idman zallarına və hamamlara getməsi qadağan edilib, ictimai yerlərdə başlarını örtmək, ideal halda isə üzünü və bədən quruluşunu tamamilə örtən niqab taxmağı məcbur etmək əmri verilib.

Lakin Talibanın tətbiq etdiyi qaydalardan ən çox zərər çəkən yeniyetmə qızlar və universitet tələbələri olub: hakimiyyət onlara orta məktəblərə və ali təhsil müəssisələrinə getməyi qadağan edib.

Qızlar üçün ibtidai məktəblər hələ də açıqdır.

Bu qadağa Taliban 2021-ci ildə hakimiyyətə qayıtdıqdan dərhal sonra gəldi.

Əvvəlcə inandırdılar ki, bu, müəllim çatışmazlığı və ayrıca təhsil almağa imkan verən infrastrukturun olmaması səbəbindən müvəqqəti tədbirdir, lakin ötən ilin sonunda Təhsil Nazirliyi qız tələbələrin ümumiyyətlə qış tətilindən sonra ali məktəblərə qayıtmaması ilə bağlı açıqlama verməklə kifayətlənib.

Ölkənin bəzi nüfuzlu islam din xadimlərinin Quranda belə məhdudiyyətlərin olmadığını əsas gətirərək təhsili dəstəkləmələrinə baxmayaraq, qadınlar təhsil hüququndan məhrum edilir.

Əfqanıstanın aparıcı din xadimlərindən biri Fakirullah Faiq qadınların təhsilinin problem yaratmadığını deyib.

Şimali Amerika İslam Cəmiyyətinin nümayəndəsi Harun İmtiaz deyib ki, Talibanın qızların təhsil almasına qadağası qəbuledilməzdir və İslam təlimlərinə ziddir.

“Quranda və peyğəmbərlərin ifadələrində Talibanın bu cür hərəkətlərinə haqq qazandıran bircə qeyd yoxdur".

YUNESKO-nun məlumatına görə, hazırda məktəb və tələbə yaşında olan əfqan qız və gənc qadınların 80 faizi (təxminən 2,5 milyon nəfər) heç bir təhsil müəssisəsinə getmir.

Talibanın bu qərarı Əfqanıstanın son 20 ildə qadınların təhsilində əldə etdiyi bütün uğurları alt-üst etdi.

Hüsna Cəlil Əfqanıstanda qadın məsələləri üzrə nazir müavini kimi yüksək dövlət vəzifəsinə təyin edilmiş ilk qadın olub.

Taliban hakimiyyətə geri qayıtmazdan əvvəl o, Mədən və Neft Nazirliyində və prezident aparatında da işləyib.

Cəlil 2021-ci ilin avqustunda Taliban Kabili ələ keçirməzdən bir neçə ay əvvəl ABŞ-a köçüb.

Yeni səlahiyyətlilər, demək olar ki, dərhal Qadın İşləri Nazirliyini Fəzilətin Təbliği və Pisliklərin Qarşısının Alınması Nazirliyi ilə əvəz etdi.

Hüsna Cəlil deyir ki, Talibanın hakimiyyətindəki 20 illik fasilə insanları dəyişib.

"Onlar anladılar ki, istər kişi, istərsə də qadın bütün insanların elementar hüquqlara malik olmalı və ləyaqətlə yaşamalıdırlar. Əsas fərq qadınların daha yüksək səslə danışmasıdır. 90-cı illərdə qadınlar daha çox susurdular, amma indi küçələrə çıxmaqdan qorxmurlar", - o deyir.

Həqiqətən də ölkədə qalan bəzi əfqan qadınlar həbs olunmaq və ictimai qınağa məruz qalmaq riski ilə etiraz aksiyalarına qatılmaq üçün küçəyə çıxıb və hələ də çıxırlar, lakin hakimiyyət onların nümayişlərini dərhal dağıdır.

Düzdür, sosial şəbəkələrdə Kabil Universitetinin yaxınlığında küçədə oturub dərs oxuyan tələbə qızların bir neçə fotosu peyda olub.

Bəzi kişi və qız tələbələr gəncləri dərsləri hamı üçün əlçatan olana qədər boykot etməyə çağırıblar.

Ancaq bu, indiyədək baş verməyib.

Eyni zamanda, heç də bütün oğlan tələbələr qadınlara dərs keçmək qadağası ilə razılaşmır.

Onlardan birinin dediyinə görə, universitetdə demək olar ki, dəfn ab-havası hökm sürür:

“Sanki kimsə ölüb, hamı çox kədərləndi. Səbəbini bilirəm, amma həbs olunmamaq üçün bu haqda danışmaqdan qorxuram”, - deyə onlardan biri bildirib.

İctimai həyata qadağa

Qadınların ictimai həyatdan kənarda qalması başqa problemi də gətirir: ixtisaslı işçilərin olmaması.

Taliban geri qayıtdıqdan sonra Əfqanıstanda qalmağı seçmiş fəal Mahbuba Seraj deyir ki, qadağalar sözün əsl mənasında ölkəni fəlakətə sürükləyir.

Bundan əlavə, 2022-ci ilin dekabrında yeni hakimiyyət orqanları bu dəfə işçilərin 35-45 faizini təşkil edən qeyri-hökumət ictimai təşkilatlarında (QHT) qadınların işləməsini qadağan edən daha bir fərman verdi.

Bu qadağa birbaşa əfqanların həyatı bahasına başa gələ bilər.

Əfqanıstandakı qadınlar və qızlar ailələrindən kənarda yalnız digər qadınlar və qızlarla ünsiyyətdə ola bilərlər.

“Bu o deməkdir ki, biz yalnız qadın mama, həkim və ya tibb bacılarını görə bilərik.

Qızlarımıza ancaq qadın müəllimlər dərs deyə bilər.

Kişilərin olmadığı ailələrdə, emissiya məntəqəsində ünsiyyət qura biləcəkləri qadın işçilər olmadıqda, qadınlar nağd pul və ya ərzaq yardımı ala bilməzlər", - özünü Fatimə kimi təqdim edən bir müəllim Britaniyanın Teleqraf qəzetinə deyib.

Nəticədə, belə ailələrdə olan qadınlar və uşaqlar humanitar yardımdan məhrum olacaqlar, bunsuz isə onlar, sadəcə olaraq, yaşaya bilməzlər.

Ancaq Hüsna Cəlilin sözlərinə görə, hətta qadınların hələ də işləməsinə icazə verilən yerlərdə, məsələn, xəstəxanalarda belə bu, şifahi razılaşmalara əsaslanır.

"Taliban bunu yalnız sözlə təsdiqləyib və istənilən vaxt bu cür icazələri ləğv etmək imkanını özündə saxlayıb", - o əlavə edib.

Talibanın hakimiyyətə qayıtdıqdan dərhal sonra qadınların işləmək və təhsil hüququndan məhrum etməməklə bağlı vədinə baxmayaraq, onlar qadınların həyatını getdikcə daha çox məhdudlaşdıraraq vintləri sıxmağa davam edirlər.

“Əfqanıstanda söhbət etdiyimiz bir qadın dedi ki, bütün bu qadağalar yavaşladılmış ölüm hökmü çəkilişinə bənzəyir,” - Amnesty International-ın Avstraliya ofisindən Nikita White deyib.