Heyvanlar və bitkilər insanlara yaşamaq üçün lazım olan hər şeyi verir. Bunlara şirin su, qida və dərmanlar daxildir.

Ancaq bunun üçün heyvan və bitki müxtəlifliyinin birlikdə işləməsi lazımdır.

Bitkilər təbii mühitin sağlamlığı üçün də çox vacibdir.

Bitkilər havanın təmizlənməsi, yüksələn temperaturun sabitləşdirilməsi və iqlim dəyişikliyindən qorunmaq üçün vacibdir.

Manqrov bataqlıqları və mərcan rifləri yüksələn dəniz səviyyəsinin eroziyaya qarşı müdafiəsi kimi çıxış edə bilər.

Şəhərlərdə tez-tez rast gəlinən çinar və digər ağac növləri karbon qazının udulmasında və havadan toz hissəciklərinin çıxarılmasında mühüm rol oynayır.

Nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan neçə növ var?

Zamanla növlərin təkamülü və yox olması təbii bir prosesdir. İndiyə qədər Yer kürəsində yaşamış bütün növlərin 98 faizinin nəsli kəsilib.

Bununla belə, növlərin yox olması hal-hazırda elm adamlarının proqnozlaşdırdığından 100-1000 dəfə tez baş verir.

Nəticədə, bir çox elm adamı insan növünün Yer kürəsində “kütləvi yoxa çıxmaya” səbəb ola biləcəyi barədə xəbərdarlıq edir.

Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqı (IUCN) 1964-cü ildən nəsli kəsilməkdə olan növləri “qırmızı siyahı”ya salır.

Qiymətləndirilən 150 mindən çox növün 28 faizinin nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üzləşdiyi qeyd edilir.

BMT-nin IPBES kimi tanınan biomüxtəliflik agentliyi ən azı bir milyon bitki və heyvan növünün nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üzləşdiyini təxmin edir.

Bu təhlükə də növlər arasında xeyli fərqlilik göstərir.

Quruda və suda yaşaya bilən qurbağalar kimi suda-quruda yaşayanların 40 faizi təhlükə altında olduğu halda, məsələn, quşların 14 faizi nəsli kəsilmək təhlükəsi altındadır.

Həşəratlar və göbələklər izah etmək üçün hələ də kifayət qədər dərindən öyrənilməyib.

Biomüxtəlifliyə ən böyük təhlükələr hansılardır?

2001-2021-ci illər arasında Yer kürəsində 437 milyon hektar meşəlik ərazisi azalıb. Yetkin meşələrin formalaşması yüzlərlə, hətta minlərlə il çəkə bilər.

Ehtimal edilir ki, bu, biomüxtəlifliyə böyük təzyiq yaradır.

Dünya Vəhşi Təbiət Fondu (WWF) Yer kürəsində biomüxtəlifliyin itirildiyini izah edir.

İtkilərin ən çox olduğu yerlər Latın Amerikası və Karib hövzəsi hesab edilir. 1970-ci ildən bəri burada heyvanların sayı 94 faizə qədər azalıb.

Bu azalmanın ən böyük səbəblərindən biri də onların yaşayış yerlərinin məhv olmasıdır.

Londondakı Təbiət Tarixi Muzeyinin məlumatına görə, Böyük Britaniya Avropada təbii mühitin ən çox tənəzzülə uğradığı ölkələr sırasındadır.

Böyük Britaniya 10 faiz azalma ilə qlobal miqyasda geri qalır.

BMT xəbərdarlıq edir ki, iqlim dəyişikliyinin artan təsirləri ilə mübarizə heyvanlar və bitkilər üçün getdikcə çətinləşir.

Paris İqlim Müqaviləsinə görə, qlobal istiləşmə 2 dərəcədən aşağı saxlanılmalı, hədəf isə 1,5 dərəcə olmalı idi.

Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının (WMO) hesabatına görə, 2025-ci ilə qədər dünyanın sənayedən əvvəlki səviyyədən 1,5°C yuxarı istiləşməsi ehtimalı 40 faiz təşkil edir.

Ölkələr problemi həll etmək üçün nə etməyə razı oldular?

2022-ci ilin dekabrında BMT-nin COP15 biomüxtəliflik sammitində ölkələr 2030-cu ilə qədər qurunun və dənizlərin 30 faizini qorunan ərazilərə çevirmək barədə tarixi razılaşma əldə etdilər.

Müqavilə 2030-cu ilə qədər biomüxtəlifliyin azalmasını "dayandırmaq və geri qaytarmaq" və 2050-ci ilə qədər insanlara "təbiətlə harmoniyada" yaşamağa imkan vermək məqsədi daşıyır.

Müqavilənin dörd əsas məqsədi var:

Müqavilə ilə 2030-cu il mərhələlərini təyin edən daha 23 xüsusi hədəf var.

Hökumətlər və özəl təşkilatlar 2030-cu ilə qədər ildə ən azı 200 milyard dollar (təxminən, 340 milyard manat) öhdəliyi götürürlər.

Zəngin ölkələrin bioloji müxtəliflik layihələri üçün yoxsul ölkələrə verdikləri pulu 2030-cu ilə qədər ildə 30 milyard dollara çatdırması da vacibdir.

Hüquqi cəhətdən məcburi olmasa da, imzalayan ölkələr biomüxtəliflik məqsədlərinə nail olmaq istiqamətində irəliləyiş əldə etməyi öhdələrinə götürüblər.