İqlim dəyişiklikləri üzrə BMT-nin Çərçivə Konvensiyasının (UNFCCC) Tərəflər Konfransının (COP) 29-cu sessiyası bu həftə Bakıda start götürdü və dünyanın 198 ölkəsindən nümayəndə heyətini bir araya gətirdi. Noyabrın 11-dən 22-dək davam edəcək bu vacib sammit, qlobal iqlim danışıqları üçün kritik bir an hesab olunur, çünki dünya artan ekoloji böhranla mübarizə aparır.

COP prosesi 1995-ci ildə Berlində başlamış və beynəlxalq iqlim müzakirələrinin əsas sütununa çevrilmişdir. COP29 olaraq adlandırılan Bakı sammiti də istisna deyil; tədbir hökumət rəsmilərini, beynəlxalq maliyyə institutlarını, çoxtərəfli inkişaf banklarını, biznes nümayəndələrini və vətəndaş cəmiyyətinin təmsilçilərini bir araya gətirir. Sammitdən bir neçə saat əvvəl yayımlanan UNFCCC bəyanatında vurğulandı: "İqlim dəyişikliklərinin hər bir ölkədə artan insan və iqtisadi xərclər yaratdığını nəzərə alaraq, COP29 ciddi irəliləyiş təmin etməli olan həyati əhəmiyyətli qlobal məqamdır."

Qeyri-müəyyən gələcək üçün iddialı məqsədlər

Bakıda keçirilən müzakirələrin ciddi öhdəliklərlə nəticələnəcəyi, xüsusilə də tullantıların azaldılması və qlobal tədarük zəncirlərinin iqlim pozuntularına qarşı dayanıqlılığının gücləndirilməsi ümid edilir. UNFCCC-nin bəyanatında vurğulandığı kimi: "Əgər ölkələr tullantıları azaltmaqda və dayanıqlılığı artırmaqda uğursuz olarsa, hətta G20 daxilində olan ən güclü iqtisadiyyatlar belə, qlobal istiləşmənin nəzarətsiz təsirlərinə tab gətirə bilməyəcək və heç bir ev təsərrüfatı ciddi inflyasiya təsirlərindən qurtula bilməyəcək."

Azərbaycan paytaxtı yalnız G20 ölkələrinin nümayəndə heyətlərini deyil, eyni zamanda Qlobal Cənubdan olan əsas danışıqlar bloklarını da qəbul edəcək ki, bu da maraqların müxtəlifliyini və mürəkkəbliyini göstərir. Xüsusilə COP29 "maliyyə iqlim sammiti" olaraq xarakterizə edilir, çünki iqlim maliyyəsi üçün Yeni Kollektiv Məqsədin (NCQG) razılaşdırılması təxirəsalınmaz ehtiyacdır. Bu hədəf, 2023-cü ildə yerinə yetirilmiş, 2009-cu ildə Kopenhagendə keçirilmiş COP15-də müəyyən edilmiş illik 100 milyard dollarlıq öhdəliyi əvəzləyəcək.

Bakıda danışıqlar aparan tərəflər daha iddialı maliyyə hədəfi müəyyən etmək və 2025-ci ildən etibarən həyata keçirmək vəzifəsi ilə qarşılaşır. Ən böyük təzyiq zəngin ölkələrə yönəlib, çünki onların sənayeləri əhəmiyyətli miqdarda istixana qazlarının emissiyasına səbəb olur və iqlim dəyişikliyinin mənfi təsirlərini yaşayan zəif ölkələrə maliyyə dəstəyini artırmaq üçün çağırışlar edilir.

Müxtəlif təmsilçilik, fərqli gözləntilər

COP29 iştirakçılar siyahısı bu anın geosiyasi mürəkkəbliyini əks etdirir. Böyük Britaniyanın Baş naziri Keir Starmer altı əsas nazir ilə birlikdə Bakıya gəlməsi gözlənilir, bu da Britaniya və Azərbaycan arasındakı strateji əlaqələri vurğulayır. İtaliyanın Baş naziri Corcia Meloninin də sammitə qatılacağı gözlənilir, lakin Fransanın Prezidenti Emmanuel Makron (Azərbaycanla gərgin münasibətlər səbəbindən), Almaniya Kansleri Olaf Şolz (daxili siyasi böhran səbəbindən) və Braziliyanın Prezidenti Luiz Inácio Lula da Silva (oktyabr ayında aldığı zədədən bərpa prosesindədir) iştirak etməyəcək.

Avropa İttifaqını Avropa Şurasının Prezidenti Şarl Mişel, İqlim Komissarı Vopke Hoekstra və digər rəsmilər təmsil edəcəklər. 2023-cü ildə Aİ və onun üzv dövlətləri iqlim maliyyələşdirməsinə 28,6 milyard avro (30,8 milyard ABŞ dolları) töhfə verərək, qlobal iqlim fəaliyyətində aparıcı rol oynamışdır.

Çinin yeni iqlim elçisi Liu Zhenmin, COP29-da ilk dəfə çıxış edəcək, veteran danışıqlar aparıcısı Xie Zhenhua-nın təqaüdə çıxmasından sonra. Eyni zamanda, ABŞ-dan Ağ Ev müşaviri John Podesta sammitdə iştirak edəcək, lakin ABŞ-da keçirilən seçkilərdə Donald Trampın qələbəsi tədbirə kölgə salır. Trampın seçkiqabağı ritorikası ABŞ-ın Paris Sazişindən bir daha çıxacağı qorxularını artırıb, bu da Yeni Kollektiv Məqsəd üzərində möhkəm razılığa gəlmə cəhdlərini çətinləşdirir.

Qlobal Cənubun ədalət tələbi

İqlim dəyişikliyinin təsirləri ağırlaşdıqca, həssas ölkələr daha çox maliyyə yardımı tələb edirlər. Xüsusilə Afrika ölkələri Zərər və İtki Fondundan maliyyə artımını tələb edir və Paris Sazişinin 6-cı maddəsinin, karbon bazarı qaydalarının, tezliklə qüvvəyə minməsini istəyirlər.

Kiçik Ada Dövlətləri Alyansı (AOSIS) və Ən Az İnkişaf Etmiş Ölkələr qrupu (LDCs), 45 ölkəni təmsil edərək, fosil yanacaqlardan imtina etmək və qlobal iqlim səylərini gücləndirmək üçün bir neçə trilyon dollar cəlb edilməsini tələb etməyi planlaşdırır.

Dolğun gündəlik və böyük gözləntilər

Sammitin açılış günü, gənclərin və qeyri-hökumət təşkilatlarının iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədəki rolunu müzakirə edən panelləri əhatə edir. Həmçinin Zərər və İtki Fondunun fəaliyyəti və karbon bazarlarının inkişafı ilə bağlı ekspert görüşləri keçiriləcək.

Dünya Liderlərinin İqlim Fəaliyyəti Sammiti (WLCAS) COP29-un əsas məqamı kimi 12-13 noyabr tarixlərində Bakıda baş tutacaq. Bu iclaslar zamanı ölkələr yeni yaşıl enerji layihələri təqdim edəcək və bərpa olunan enerji keçidini sürətləndirmək üçün müqavilələr imzalayacaqlar.

COP29-un gündəliyi tullantıların azaldılması, iqlim adaptasiyası, maliyyələşdirmə və innovativ texnologiyalara yönəlmiş 100-dən çox görüş və əlavə tədbirlərlə doludur. Danışıqlar aparıcıları qlobal istiləşməni dayandırmaq üçün konkret addımlar atmaqda konsensusa gəlmək kimi çətin bir vəzifə ilə üzləşirlər.

Bakının strateji rolu və Azərbaycanın ambisiyaları

Azərbaycan üçün COP29-a ev sahibliyi etmək prestij anıdır və ölkəni qlobal iqlim dialoqunda əsas oyunçu kimi mövqeləndirir. Tədbir həmçinin Azərbaycanın enerji sahəsindəki strateji tərəfdaşlıqlarını vurğulayır, ölkə Avropa və Asiya arasında mühüm əlaqə rolunu oynayır. Liderlik bu sammitdən yaşıl enerji təşəbbüslərini nümayiş etdirmək və bərpa olunan layihələrə yeni investisiyalar cəlb etmək üçün istifadə etməyi hədəfləyir.

Dünya, Bakıda keçiriləcək danışıqların qlobal iqlim səylərinin gələcək trayektoriyasını təyin edəcəyini maraqla izləyəcək. Yüksək risklərin olduğu bir dövrdə, qarşıdakı günlər, millətlərin iqlim fəlakətindən qaçmaq üçün birgə çalışma əzmini sınaqdan keçirəcək. (Turan)