“Bu kino ki, var...” tavtologiyası ilə başlamayacam, aqressiv tamaşaçılar kimi “kino yoxdur” da deməyəcəm. Kino çəkilir, son vaxtlar hətta tez-tez çəkilir. Mətbuatda müzakirə də olunur. Sadəcə, istədiyimiz odur ki, daha çox və daha keyfiyyətli kino olsun.  Müstəqil Azərbaycanın kinosu sovet Azərbaycanının kinosunu kölgədə qoysun. Yaxşı arzu oldu...

Kinorejissor Tahir Tahiroviç də bunu istəyər. Bəlkə istədiyi başqa şeylər də var, hər halda, söhbət əsnasında onun da nə istədiyi bəlli olar. Pressklub.az-ın qonağı kinorejissor Tahir Tahiroviçdir...  

- Sizi oxucuya mən təqdim edim, yoxsa özünüz təqdim edirsiniz? Rejissor aktyor deyil və bizim reallıqda öz-özünə populyarlıq qazanmır, ona görə təqdimata ehtiyac var. 

- Məncə, xüsusi təqdimatıma ehtiyac yoxdur. Azərbaycanın kino sahəsində məni az-çox tanıyırlar. Azərbaycan kinosu, cəmiyyəti, ictimai-siyasi həyatı üçün indiyə qədər gördüyüm işlər bunu deməyə müəyyən qədər əsas verir. Yalnız borcumu deyil, həm də vicdan borcumu yerinə yetirmişəm. Sənət borcu ilə vicdan borcu fərqli məfhumlardır. Rahat vicdanla yaşaya bilərəm. O ki qaldı populyarlığa, ona ehtiyac yoxdur, bizim sənətə aid də deyil. Bizim sənət kamera arxası sənətdir, publik deyil, ona görə populyar olmamaq normaldır.

- Azərbaycanda rejissor olmaq nədir?

- İndi rejissor olmaq çox asandır. Ətrafında peşəkar kinematoqrafçılar olsa, başqa məsələ, amma Azərbaycanda asan məsələdir, çünki son 20 ildə kino rejissorluğu sənətdən peşə səviyyəsinə düşüb. İstənilən adam film çəkə bilər. Heç bir qadağa, sərhəd yoxdur. Yəqin özümüz bu peşəyə sahib çıxmadıq. Məsələn, musiqimizi qoruyub saxladılar, sənətdən peşəyə düşmədi. Musiqimizin yiyəsi oldu. Bəstəkarlar İttifaqının üzvü olmaq asan deyil. Orda qoymazlar ki, mühəndislik təhsili ilə gəlib İttifaqa üzv yazılasan. Musiqi təhsilin yoxdursa, sənə heç əsər təqdim etməyə imkan verməzlər. Kinoda isə açıq qapıdır. Bəstəkar kino çəkir, memar da rejissorluq edər, heç kim də deməz ki, sən rejissor deyilsən. Həm də kinomuzun şəxsiyyət problemi hələ də davam edir. Təəssüf...

- Niyə rejissor oldunuz?

- Sovet İttifaqı dağılmasaydı, təyyarəçi olacaqdım. Ya da coğrafiyaçı. Qismət elə gətirdi ki, rejissor oldum. Amma peşman deyiləm. Azərbaycan kinosu məni elmə yaxınlaşdırdı. Dünyanı gəzdim, yaxşı insanlarla ünsiyyətdə oldum. Bacardığım qədər Azərbaycan sənədli filminə töhfə verdim. Artıq yaş ötür. Bundan sonra istərdim ki, Azərbaycan kinosunda bir neçə bədii film çəkim. Çalışacam bunun öhdəsindən gəlim. 

- Siz maarifləndirici sənədli filmlərin  rejissoru, bəzilərinin həm də ssenari müəllifisiniz. O filmlərin ki, həm mövzu etibarı ilə, həm də sənət baxımından keyfiyyətli və maraqlı işlərdir, xüsusən Cümhuriyyət mövzusunda. Hətta “Tahir sənədli filmlərin atasıdır” - deyirlər. Sonuncu filminiz isə səhv etsəm, düzəldin, lütfən, “O, Xarqo idi” adlı filmdir, 2021-ci ildə çəkilib. Aradan 3 il keçib. Niyə film çəkmirsiniz, qarşınızda maneə var?

- Deməzdim ki, sənədli kinoda birincilərdənəm. Sadəcə, çalışmışam sənədli kinoda öz sözümü deyim. Ətrafımdakı ziyalı insanlar bu sarıdan mənə çox kömək olublar. Xüsusən, Ramiz Abutalıbovun mənə inamı, dəstəyi. İkinci dünya müharibəsi ilə bağlı  “Salnamə” film studiyasında 9 film çəkmişəm. Festivallarda qazandığım uğurlara görə də bu mövzuya minnətdaram. 10 ilə yaxındır ki, Cümhuriyyət dönəmini araşdırıram. Həm araşdırmaçı kimi işləyirəm, həm də o mövzuda ssenarilər yazıram. XX əsrin əvvəlləri Azərbaycan tarixi ilə bağlı filmlərin hamısını Ramiz Abutalıbovla işləmişəm. Dediyiniz sonuncu filmim əslində 2020-ci ilin filmidir, sadəcə olaraq, pandemiya ilə bağlı bir il gec təhvil verdik.

3 ildir film çəkmirəm, çünki 15 il çalışdığım “Salnamə” studiyasının fəaliyyətinin səngidilməsi bizə, bu sahədə çalışan insanlara, o cümlədən mənə ağır oldu. Bir gözləntim də yoxdur. 

- Ümid yaxşı şeydir, gözlənti də hər zaman var, məncə... Bir rejissor, ssenarist, ümumiyyətlə, kino adamı kimi bu gün Azərbaycan kinosunun vəziyyətini necə dəyərləndirirsiniz?

- Bu sualı hazırda film çəkən rejissora versəniz, deyəcək hər şey yaxşıdır. Hazırda film çəkmiş olsam da belə, çatışmazlıqları deməyə bilmərəm. Vəziyyət təxminən bu cürdür: “Sən mənim canım, dinmə”, “Qoy nazirlikdə layihən keçsin”. Kino hikkə ilə, inzibati qaydalarla idarə olunmaz, sərbəst idarə olunmalıdır.  

- Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqında təmsil olunursunuz, iki qurum birləşdi, bu yaxınlarda yeni vahid sədr də seçildi. Sizcə, bu qurum Azərbaycan kinosu üçün hansı funksiyanı yerinə yetirməlidir və onu edə bilirmi?

- AKİ ictimai təşkilatdır. Bacardığı qədər kinematoqrafçılara kömək edir. Söz yox ki, əlimizdə daha çox resurs olsa, daha effektli işləmək olar. “Nizami” kino mərkəzini İttifaqın idarəçiliyinə verilsə, inanın ki, iş daha səmərəli olar. 

- Azərbaycan Respublikasının Kino Agentliyi də var...

- ARKA publik hüquqi şəxsdir. Əslində, ARKA dövlət kino agentliyi olmalı idi, amma yenə şöbə səviyyəsindədir. Nazirlikdə sektora tabedir. Heç olmasa, ARKA rəhbəri nazir müavini statusunda olmalıdır. ARKA böyük anlamda müstəqil olmalıdır. Bir də ki, biz kino sahəsini ümumilikdə Mədəniyyət Nazirliyindən də gözləməli deyilik. Televiziyalar da kino istehsalında susmamalıdırlar. İTV və AzTV-dən savayı, o biri televiziyalarda, demək olar, sənədli filmlər istehsalı yoxdur. 2016-2020-ci illərdə ARB “Aranfilm” yaradıcılıq mərkəzində ard-arda müxtəlif janrlarda 97 film istehsal etdik. Mədəniyyətimiz və ictimai həyatımız üçün xeyli töhfələr verdik. Amma qısqanclıq ucbatından işlər yarımçıq dayandı. Təbii ki, bunların bir səbəbi var. Televiziya rəhbərliyi. Onlara bu sahə maraqlı deyil. 

- Bir də nəsil problemi var, qocamanlar gəncləri, gənclər qocaman kinematoqrafçıları qəbul edə bilmirlər? Niyə?   

- Yalan söhbətdir, Azərbaycan kinosunda o problem yoxdur, o söhbət bitib, qocalar qalmayıb. 3-4 nəfər var, onlar da tədbirlərdə qabaq sırada otururlar, arada qalxıb sağlıq deyirlər. İndi Azərbaycan kinosunda çox istedadlı gənclər var, rejissorlar, ssenaristlər, operatorlar. Sadəcə, onlara yiyə çıxmaq lazımdır. 

- Kino sahəsində hamı və hər şey yerindədir, sizcə? Xilas yoluna haradan başlanılmalıdır? Hansı sahəsindən - rejissordan, aktyordan, ssenaridən, bəlkə prokatdan, yaxud reklamdan? 

- Kinomuz diridir hələ. Ən yüksək kateqoriyalı festivallara da qatılırıq. Bunu genişləndirmək, filmlərin sayını artırmaq lazımdır. Bununla yanaşı, “Azərbaycanfilm” kinostudiyası, “Salnamə” studiyası bərpa olunmalıdır. Deyəndə adamı qınayırlar, deyirlər bilirik, düzəldəcəyik, amma yenə həmin qaydada davam edirlər. 

Ramilə Qurbanlı