Yeni ilin ilk günündə ABŞ-də baş verən terror aktları dünyanın ən güclü dövlətində təhlükəsizlik problemini yenidən gündəmə gətirib. Ən güclü orduya, ən güclü təhlükəsizlik xidməti və kəşfiyyatına malik ölkə belə, özünü tam müdafiə edə bilmir. 

Ümumiyyətlə, ABŞ-də baş verən terror hücumları ölkənin tarixində silinməz iz buraxıb və dünya siyasətinə mühüm təsir göstərib. ABŞ yaranışından bəri həm daxili, həm də beynəlxalq təhdidlərlə qarşılaşıb və terror hücumları ölkənin faciəvi reallığının bir hissəsinə çevrilib. Bu məqalədə ABŞ-da baş vermiş ən böyük terror hücumları, onların nəticələri və terrorçuluqla mübarizə üçün görülən tədbirləri nəzərdən keçirmişik.

1. 2001-ci il 11 sentyabr: Təhdidin Zirvəsi

2001-ci il 11 sentyabrında baş verən terror hücumları ABŞ tarixində ən faciəvi və dağıdıcı hadisə olub. O zaman "Əl-Qaidə" radikal dini təşkilatın üzvü olan 19 terrorçu dörd sərnişin təyyarəsini ələ keçirmişdilər. İki təyyarə Nyu-Yorkda Dünya Ticarət Mərkəzinin binasına, üçüncü təyyarə Pentaqonun binasına çırpıldı. Dördüncü təyyarə isə sərnişinlərin müdaxiləsi nəticəsində Pensilvaniya ştatında boş sahəyə düşdü.

Bu terror nəticəsində təxminən 3000 nəfər həyatını itirdi, dağıntılar və xaos yalnız ABŞ-ı deyil, bütün dünyaya təsir etdi. 11 sentyabr dünya tarixində dönüş nöqtəsi oldu və bundan sonra ABŞ qlobal terrorçuluqla mübarizəyə başladı. Bu hücumlara cavab olaraq ABŞ "Əl-Qaidə"ni məhv etmək və Taliban rejimini devirmək məqsədilə Əfqanıstana hərbi müdaxilə etdi.

11 sentyabr həmçinin təhlükəsizlik siyasətində ciddi dəyişikliklərə səbəb oldu. ABŞ-da daxili təhlükəsizlik tədbirləri gücləndirildi və 2003-cü ildə Daxili Təhlükəsizlik Nazirliyi (DHS) yaradıldı. Xarici siyasət dəyişdi, terrorçuluğa qarşı mübarizə daha çox xarici siyasət kursuna çevrildi.

2. 2013-cü il Boston terroru: Daxili radikallaşma 

2013-cü il aprelin 15-də Boston Marafonunda baş verən terror hücumu ABŞ-dakı ən faciəvi hücumlardan birinə çevrildi. Marafonun finiş xəttinə yaxın yerdə iki partlayış baş verdi, nəticədə 3 nəfər öldü və 260-dan çox insan yaralandı. Hücumu ABŞ-da yaşayan çeçen mənşəli Çarnayev qardaşları həyata keçirmişdilər. Böyük ehtimalla, onlar internetdə oxuduqları materiallar və tanış olduqları şəxslərin təsirinə düşərək, radikal dindarlara çevrilmişdilər.

Bu terror hadisəsi, terrorun yalnız xarici qruplar tərəfindən həyata keçirilmədiyini, həm də daxildə radikallasan şəxslər tərəfindən törədilə bilinəcəyini göstərdi. Həmçinin, hüquq-mühafizə orqanlarının və təhlükəsizlik xidmətlərinin işinin vacibliyi önə çıxdı və daxili radikallaşmaya qarşı mübarizənin önəmi vurğulandı. Bostondakı hücumdan sonra vətəndaşlar arasında radikallaşma ilə mübarizəni gücləndirmək və hüquq-mühafizə orqanları arasında əməkdaşlığı artırmaq üçün tədbirlər görüldü.

3. 2016-cı il Orlando terroru: "İslam Dövləti"nin təsiri

2016-cı il 12 iyununda Florida ştatının Orlando şəhərində baş verən terror hücumu ABŞ-da baş vermiş ən ölümcül terror hadisələrindən biri oldu. Omar Matin adlı şəxs "İslam Dövləti" (İŞİD) terror təşkilatını dəstəklədiyini bəyan edərək gecə klubunda insanları gellələdi və girov götürdü. Nəticədə 49 nəfər öldürüldü, 53 nəfər yaralandı. Bu terror hücumu, İŞİD-in təsiri altında radikallaşmış fərdlərin təhlükəsinin daha da artdığını göstərdi.

Orlando terroru, həmçinin, ABŞ-da insanların kütləvi yığışdıqları yerlərdə təhlükəsizliyin artırılmasının vacibliyini göstərdi. Bundan başqa, silah alışı ilə bağlı qanunvericiliyin sərtləşdirilməsi və ictimai yerlərdə təhlükəsizliyin artırılması məsələləri önə keçdi. Bu hadisə, həmçinin sosial şəbəkələrdə və internetdə radikallaşmaya qarşı mübarizənin gücləndirilməsinin zəruriliyini ortaya qoydu.

4. 2015-ci il San-Bernardino terroru: Terrorçuların birgə fəaliyyəti

2015-ci il 2 dekabrında Kaliforniya ştatının San-Bernardino şəhərində baş verən terror hücumunda 14 nəfər həyatını itirdi, 22 nəfər isə yaralandı. Hücumu həyata keçirən ər-arvad Sayed Faruk və Tashfin Malik "İslam Dövləti" ilə əlaqədə idilər və iş yerlərindəki tədbir zamanı hücum edərək qətliam törətmişdilər. Onlar internet vasitəsilə İŞİD-ə sədaqət andı içmişdilər. Bu hadisə terrorçuluğun təkcə xarici təşkilatlardan deyil, həm də ABŞ-dakı radikal qruplardan gəldiyini göstərdi.

San-Bernardino terroru, təhlükəsizlik tədbirlərini gücləndirmək və potensial təhdidləri daha yaxşı izləmək üçün yeni mexanizmlərin yaradılmasının vacibliyini nümayiş etdirdi. Bu hadisə, həmçinin federal və yerli hüquq-mühafizə orqanları arasında əməkdaşlığın artırılması və təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsi üçün yeni təşəbbüslərin yaranmasına səbəb oldu.

5. 2025-ci il yanvarın 1-də Luizianada baş verən terror aktı

2025-ci il yanvarın 1-də ABŞ-ın Luiziana ştatının Baton-Ruic şəhərində baş verən terror hücumu, ölkə daxilində terrorizmin hələ də ciddi təhdid olduğunu bir daha göstərdi. Hücum, ştatın mərkəzi ərazisindəki məşhur alış-veriş mərkəzində baş verdi və nəticədə 15 nəfər öldü, 30-dan çox insan isə yaralandı. Hücumun təşkilatçısının radikal ekstremist qrupun üzvü olduğu bildirilir. Hücumda istifadə olunan metodlar və təhdidlər, ABŞ-da terrorizmin hələ də müxtəlif formalarla mövcud olduğunu ortaya qoyur.

Bu hücum, ABŞ-da daxili təhlükəsizliyin və hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyətinin yenidən qiymətləndirilməsinə səbəb olacaq. Hücumun səbəbləri və motivləri üzərində aparılan araşdırmalar, ABŞ-da radikallaşma və ekstremizmə qarşı mübarizənin daha da gücləndirilməsi lazım olduğunu göstərir. Luizianadakı hücum, terrorizmin yalnız xarici təhdidlərdən deyil, həm də daxili radikallaşma nəticəsində də baş verə biləcəyini bir daha təsdiq edir.

6. ABŞ-da Terrorçuluqla Mübarizə Tədbirləri

11 sentyabr 2001-ci ildən sonra ABŞ, milli təhlükəsizliyi təmin etmək və terrorçuluqla mübarizə aparmaq üçün ciddi tədbirlər görməyə başlayıb:

• Patriot Act (Patriot Qanunu): 2001-ci ildə qəbul edilən bu qanun, hüquq-mühafizə orqanlarının istintaq səlahiyyətlərini genişləndirib və şübhəli şəxslərin izlənməsi üçün daha geniş imkanlar təmin edib.
• Daxili Təhlükəsizlik Nazirliyi (DHS): 2003-cü ildə yaradılan bu nazirlik, ABŞ-ın müxtəlif agentliklərinin işini birləşdirərək terrorçuluğa qarşı mübarizəni gücləndirib.
• Sərhəd və miqrasiya nəzarətinin gücləndirilməsi: ABŞ-da miqrantların yoxlanılması və təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsi ilə bağlı yeni qaydalar tətbiq olunub.
• Qlobal terrorçuluğa qarşı müharibə: ABŞ dünyanın bir çox yerlərində hərbi əməliyyatlar apararaq terrorçu qrupları məhv etməyə çalışdı.

7. Mövcud təhlükələr və gələcək perspektivlər

ABŞ üçün terrorçuluq təhdidi bu gün də aktualdır. İŞİD və "Əl-Qaidə" kimi xarici terror təşkilatları hələ də ABŞ üçün ciddi təhlükə təşkil edir. Bundan əlavə, son dövrlərdə sağ ekstremist qrupların da təhlükəsi artıb ki, bu da ABŞ üçün yeni çağırışlar yaradır.

ABŞ-nin gələcəkdə terrorçuluğa qarşı mübarizəni davam etdirəcəyi, yeni texnologiyalardan və metodlardan istifadə edərək təhlükəsizlik tədbirlərini gücləndirəcəyi şübhə doğurmur. Bu, kibertəhlükəsizlik, kəşfiyyat işinin inkişafı və beynəlxalq əməkdaşlığın artırılmasını əhatə edəcək. Amma terrorçuluqla mübarizə insanların hüquq və azadlıqlarını məhdudlaşdıra bilər. Bu isə demokratik cəmiyyətlər üçün mühüm məsələdir.

Nəticə

ABŞ-da baş vermiş terror hücumları ölkəni və dünyanı dəyişdirib, təhlükəsizlik, beynəlxalq münasibətlər və daxili təhdidlərlə mübarizə sahələrində yeni yanaşmaların yaranmasına səbəb olub. ABŞ bu təhdidlərə qarşı müxtəlif tədbirlər görsə də, radikallaşma, təhlükəsizlik və insan hüquqları məsələləri hələ də aktuallığını qoruyur. Gələcəkdə terrorçuluqla mübarizə həm ABŞ, həm də bütün dünya üçün mühüm vəzifə olaraq qalacaq.