Ali təhsil müəssisələrinin Bakıdan çıxarılması ilə bağlı təkliflərin sayı artır. Düzdür, təklifi səsləndirənlərin çoxu bunu şəhərdəki tıxaclarla, əhalinin sıxlığının bir tərəfdən də tələbələrin hesabına artması ilə bağlayırlar. Ancaq problemin başqa, çoxlarının görmədiyi bir tərəfi də var. 

Ölkənin müxtəlif bölgələrindən gəlmiş on minlərlə tələbə paytaxtın bu basabasında, işsiz, yüksək kirayə qiymətləri şəraitində necə dolanır? Təhsil üçün paytaxta gələn gənclərdən başqa, hətta elə ailələr var ki, övladları tələbə olduğu üçün ailəliklə şəhərə köçməli olublar. Yaxud, dolanışıq ucbatından əyalətlərdəki ev-eşiyini tərk edib Bakıya gələnlər var. Belə olan halda, ortaya digər problem də çıxır: təcrübəli, əlində konkret peşəsi olan valideynlərin iş tapa bilmədiyi vaxtda tələbələr necə etsin? Hələ onu da nəzərə almaq lazımdır ki, bəzi tələbələr ödənişli əsaslarla təhsil alır. Ali təhsil müəssisələrində illik ödənişlərini də nəzərə alsaq tələbələrin vəziyyəti daha da çətinləşir. Vəziyyətdən çıxış yolu nədir? Təhsildən boş qalan vaxtını işləyib, ailəsinə və təhsilinə dəstək vermək istəyən tələbələr necə etməlidir?

Öncə tələbələrin özünü dinləyək. 

Bakı Slavyan Universitetinin tələbəsi Nihad Əliyev bildirir ki, tələbə təqaüdü gündəlik xərcləri qarşılamaq üçün bəs etmir. Bəzi müəssisələr yarımştat iş təklif etsələr də verdikləri məvacib ürək açan deyil: “Tikinti şirkətində işləyirdim, dərs saatlarına uyğun olmadığına görə ayrılmalı oldum”.

Jurnalistika ixtisasında təhsil alan Nurlan Hüseynli isə dərsdən sonra özünü inkişaf etdirmək üçün proqramlaşdırma ilə məşğul olur. Digər tələbələr kimi, o da iş tapmaqda çətinliklərlə qarşılaşır. Proqramlaşdırmayla bağlı iş təklifi alsa da dərsinə görə 3 saat işdə ola bilib, işə götürənlər bununla razılaşmadığından başqa yarım günlük iş axtarışındadır.

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin tələbəsi Aysun Həsənova orta məktəbi rayonda bitirib. Ailədə 4 uşaq olan tələbəmiz öz xərclərini qarşılamaq üçün  bir çox yerə iş üçün müraciət edib. Lakin yarım günlük iş tapa bilməyib. O da tələbələrə iş verilməməsindən şikayətçidir.   

“Xidmət sahələrində işləyən tələbələr istismar olunur. İş saatları çox, maaşı isə azdır. Belə sahələrdə təcrübə tələb olunmadığa görə tələbələr ofisiant, kuryer kimi işlərdə işləyə bilirlər”. 

Bu sözləri old.pressklub.az saytına açıqlamasında sosioloq Lalə Mehralı deyib. Mütəxəssis deyir ki, indi az qala bütün sahələrdə yarımştat işlər o qədər azalıb, tələbələrə ümumiyyətlə, iş vermək istəmirlər: “Yay aylarında tələbə işləmək istəyir, ona da iş vermirlər, daimi işçi istəyirlər. Gənclərin seçimi olmadığına görə əldə olana qane olmaq məcburiyyətində qalırlar, bu da əməyin istismarına gətirib çıxarır”.

Müsahibimiz çıxış yolunu işə qəbul qaydalarını yumşaltmaqda görür. Bildirir ki, iş stajı yalnız istisna hallarda tələb olunmalıdır: “Məsələn, mühasibat kimi məsuliyyətli işlərdə tələb olunsa, daha məntiqli olar”.

Tələbələr və yaxud yenicə məzun olmuş şəxslər iş üçün müraciət edəndə ən azı 2-3 illik iş təcrübəsi tələb olunur. Bu isə işləmək istəyən tələbələrin ən ağrılı yeridir.

Vətəndaşların Əmək Hüquqlarını Müdafiə Liqasının rəhbəri Sahib Məmmədov saytımıza açıqlamasında deyir ki, tələbə və məzunların işsizliyinin səbəbləri çoxdur: “Bütün ali məktəblərdə nəzəri biliklərlə yanaşı, praktiki biliklərin verilməsi də təmin edilməlidir. Amma istisnalar da var, UNEC, BANM kimi bir neçə ali təhsil müəssələrində bu, mövcuddur. Tələbələr praktikaya gedib praktiki bacarıqlar əldə edirlər. İşə götürənlər təcrübəsiz işçiləri işə götürməkdən çəkinirlər. Sahibkarlar təcrübəli işçi götürməyə maraqlıdırlar”.

Sahib Məmmədov onu da əlavə etdi ki, dövlət qulluğu imtahanında məzunlar iştirak edə bilərlər, orada təcrübə tələbi yoxdur. Amma özəl sektorun öz tələbləri var, onların məqsədi qazanc əldə etməkdir. 

“Ən böyük problem müvafiq iş yerlərinin olmamasıyla bağlıdır, iş yerləri məhduddur. Əmək bazarına daxil olanların sayı onu tərk edənlərin sayından çoxdur deyə iş yerlərinin sayı azdır. İşçi qüvvəsi coğrafi olaraq qeyri-bərabər bölünüb. Əsas hissə Bakı və Abşeronda cəmləşib. Ona görə də burda iş yerləri məhduddur. Bu səbəblərdən məzunlar ixtisası üzrə iş tapa bilməyib, başqa yerlərə üz tuturlar. Burda başqa bir amil həm də təhsilin keyfiyyəti məsələsidir. Bütün bunlar ona gətirib çıxarır ki, universiteti bitirmiş gənclər arasında işsizlik səviyyəsi yüksək olaraq qalır” – Sahib Məmmədov deyib. 

old.pressklub.az-a açıqlama verən təhsil eksperti Elçin Əfəndi bildirir ki, tələbələr universitetdə 2-ci kursdan başlayaraq, təcrübə keçməlidirlər: “Həmin gündə etibarən əmək müqaviləsi imzalanmalıdır və keçdikləri sahə üzrə təcrübə qeyd olunmalıdır ki, sonda tələbələr asanlıqla işə qəbul oluna bilsinlər”.

Məktəbi bitirən kimi universitetə qəbul olunan tələbədən iş təcrübəsi tələb etmək nə dərəcədə doğrudur? Hələ təhsil alan gəncin işləmək şansı olmayıbsa, necə təcrübə qazana bilərdi? 

Ekspertin dediyi kimi, bu cür problemləri həll etmək üçün maaşlı təcrübə proqramlarının yaradılması, qismən də olsa, çıxış yolu ola bilər. Gənclər  motivasiyadan düşməməli, daim şəxsi inkişafları üçün çalışmalıdırlar. 

Mütləq bir gün ümid işığı həyatımıza günəş kimi doğacaq.

Səbinə Hüseyn