Rusiya sülhməramlılarının Xocalıdakı bazasını təntənəli mərasimlə bağlanması, hərbçilərin Azərbaycanı tərk etməsi bir sualı gündəmdə saxlayıb: Kreml bunun əvəzində Azərbaycandan nə istəyib? 

Bu suala nə Bakıdan, nə də Moskvadan cavab verilməyib. Yalnız o məlumdur ki, Rusiya hərbçilərinin Azərbaycandan çıxarılması hər iki ölkənin ali rəhbərliyinin birgə qərarıdır. Səbəb də antiterror əməliyyatından sonra ermənilərin Qarabağdan kütləvi şəkildə köçməsi, nəticədə sülhməramlı fəaliyyətə ehtiyac olmaması ilə bağlıdır. 

Hazırda Xankəndidə 30 nəfərə qədər erməni qalıb, şəhərdə bərpa, inventarlaşma işləri aparılır, hələlik azərbaycanlı əhalinin qaytarılması prosesi də başlamayıb. İlkin olaraq hüquq mühafizə orqanlarında çalışanların ailələri məskunlaşdırılır, daha sonra – payızda Qarabağ Universitetinin fəaliyyətə başlaması ilə 5 minə yaxın tələbə Xankəndidə yerləşdiriləcək. Hökumət qurumları onların sosial ehtiyaclarının həll edilməsi istiqamətində fasiləsiz iş aparır. 

Qarabağdan getmiş ermənilərin geri qayıtması mümkün görünmür. Nə Ermənistan hökuməti, nə də onun Qərb müttəfiqləri bu barədə düşünmür, əksinə, İrəvana edilən yardımların əsas istiqamətlərindən biri Qarabağ ermənilərinin Ermənistan cəmiyyətinə inteqrasiyası ilə bağlıdır. 

Beləliklə, proseslər öz axarı ilə gedir, amma birdən… Rusiyadan aydın səmada şimşək effektinə bənzəyən açıqlamalar səsləndi.

Federasiya Şurasının Beynəlxalq Əlaqələr Komitəsinin rəhbəri Qriqori Karasin Milli Məclisin Beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr komitəsinin sədri Səməd Seyidovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti ilə görüşündə deyib ki, Rusiya Xankəndidə Baş konsulluq açır. 

“Rusiya Xankəndidə yaxın vaxtlarda fəaliyyətə başlayacaq Rusiya Baş Konsulluğunun açılışına hazırlıq işlərində Azərbaycanın dəstəyinə ümid edir. Biz yaxın vaxtlarda bunun üçün hazırlıq işlərinə başlamağı planlaşdırırıq və sizin dəstəyinizə ümid edirik”, – deyə rusiyalı senator bildirib. Onun sözlərinə görə, baş konsulluğun 2024-cü ildə açılması ideal olardı. “Bu, bizə qarşılıqlı konsulluqdakı fərqi aradan qaldırmağa imkan verəcək”, – deyə Karasin əlavə edib.

Senator daha sonra bildirib ki, Azərbaycanın Donbasa humanitar yardım göndərilməsi ilə bağlı mümkün qərarı Rusiya ictimai rəyi üçün vacibdir.

“İndi Ukrayna mövzusuna toxunaraq, Azərbaycanın Kiyevə humanitar yardım göstərməsinə diqqət çəkmək istərdim. Və hansısa mümkün paritet və balans yaratmaq üçün Azərbaycanın humanitar yardımının Donbasa göndərilməsi məsələsinin müsbət həlli vacib olardı. Bu, ictimaiyyətimizin, ictimai rəyimizin anlayışı üçün çox mühüm göstərici olardı”, - o bildirib.

“Konsulluq Əlaqələri Haqqında Vyana Konvensiyası”nda konsulluqlara çox geniş səlahiyyətlər nəzərdə tutulur. Beynəlxalq sənədə görə, konsul qurumu yerləşdiyi ölkənin ərazisində yalnız həmin dövlətin razılığı ilə açıla bilər. Həmçinin qeyd olunur ki, konsulluq qurumunun yerləşmə məkanı, onun sinfi və konsul dairəsi yerləşdiyi ölkənin razılığı ilə təmsil olunan dövlət tərəfindən müəyyən edilir. 

Konsul funksiyalarına gəldikdə, onların bir neçəsini qeyd edək:

a) yerləşdiyi dövlətdə təmsil etdiyi dövləti və onun vətəndaşlarını (fiziki və hüquqi şəxsləri) beynəlxalq hüququn imkan verdiyi çərçivələrdə müdafiə etmək; 

b) təmsil etdiyi dövlət və yerləşdiyi dövlət arasında ticarət, iqtisadi, mədəni və elmi əlaqələrin inkişafına, həmçinin onlar arasında dostluq münasibətlərinin başqa yollarla hazırki Konvensiyanın müddəalarına müvafiq olaraq inkişafına yardımçı olmaq; 

c) bütün qanuni yollarla yerləşdiyi dövlətin ticarət, iqtisadi, mədəni və elmi həyatında baş verən şərtlər və hadisələrin öyrənilməsi, bu barədə təmsil etdiyi dövlətin hökumətini məlumatlandırmaq və maraqlı şəxslərə məlumatların çatdırılması; 

ç) təmsil etdiyi dövlətin vətəndaşlarına pasport və yol sənədlərinin, təmsil etdiyi dövlətə getmək arzusunda olan şəxslərə viza, yaxud müvafiq sənədlərin verilməsi; 

d) təmsil etdiyi dövlətin (fiziki və hüquqi şəxslərə) vətəndaşlarına yardımın göstərilməsi və s.

Bakıda yerləşən, kifayət qədər böyük ştata malik olan Rusiyanın Azərbaycanda Səfirliyi bu və ya qeyd olunmayan digər funksiyaları icra edir. Xankəndidə bir nəfər də olsun, Rusiya vətəndaşı olmadığı halda Baş konsulluğa nə ehtiyac var? Qriqori Karasin bunu konsulluqlar arasındakı fərqin azaldılması zərurəti ilə izah edir. Yəni Azərbaycanın Rusiya ərazisində bir neçə Baş konsulluqları fəaliyyət göstərirsə, Rusiya da onun sayına uyğun olaraq Azərbaycanda konsulluqlar açmalıdır. Absurd yanaşmadır.

Əvvəla, Rusiya kifayət qədər böyük ölkədir, onun bir-birindın min kilometrlərlə uzaqda olan əksər şəhərlərində on minlərlə Azərbaycan vətəndaşları yaşayıb işləyir. Onlara diplomatik, humanitar dəstək göstərmək Azərbaycan Respublikasının borcudur. Fiziki, texniki baxımdan Moskvadakı səfirlik bunu həyata keçirə bilməz.

İkincisi, Rusiya niyə məsələn, Rusiya vətəndaşlarının daha çox üz tutduğu Qəbələ, Gəncə şəhərlərində deyil, amma bir nəfər rusun da olmadığı Xankəndində Baş konsulluq açmaqda israr edir? Bu, hansı zərurətdən doğur? Pariteti təmin etmək lazımdırsa, ilk növbədə başqa şəhərlərdə diplomatik xidmət haqqında düşünmək olar.

Belə düşünməyə əsas var ki, Rusiya sülhməramlıların gedişindən sonra Qarabağda siyasi varlığını saxlamaq niyyətindədir. Bu, gələcəkdə etnik separatizmi yenidən canlandırmaq istəyən qüvvələrə ümid şamı yandırmaq deməkdir. Eyni zamanda Ermənistandakı revanşist qüvvələrə ciddi mesaj olardı. Ona görə, rəsmi Bakının buna razılıq verməsi inandırıcı deyil.

Politoloq Fərahd Məmmədov Pressklub.az-a şərhində deyir ki, Qriqori Karasinin dediyi fikir o zaman aktual olardı ki, Xankəndidə Rusiya vətəndaşları olardı:

“Hazırda orada ruslar yoxdur. Ona görə də şəhərdə Baş konsulluq açılması məntiqə sığımır. Nəzərə almaq lazımdır ki, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə hər hansı ölkənin konsulluğu yoxdur. Yalnız Türkiyənin Şuşada Baş konsulluğunun açılması barədə qərar var. Ona görə də düşünmürəm ki, hazırda bu mövzu aktual olsun. Bu, ancaq birtərəfli istək ola bilər”.

Rusiya rəsmisinin Azərbaycanın Donbasa, yəni separatçı rejimin mövcud olduğu bölgəyə humanitar yardım göstərməklə Ukrayna ilə pariteti qoruması barədə dedikləri də absurddur. Azərbaycan Ukraynanın beynəlxalq sərhədləri çərçivəsində onun suverenliyini tanıyır. Ukraynaya dilən humanitar yardımlar da Azərbaycanın ikitərəfli münasibətlərindən və beynəlxalq humanitar hüquqla müəyyən edilən normalardan irəli gəlir. Rəsmi Bakı heç bir halda Ukraynaya qarşı qanlı müharibədə alət olan separatçı rejimə humanitar dəstək verə bilməz.

Rusiya da bunu bilir, amma görünür, Qarabağdan əliboş çıxmaq niyyətində deyil və bu məsələləri gündəmə gətirməklə Azərbaycandan nələrisə qoparmaq niyyətindədir.

Turqut