Kremlə qarşı çıxan Vardanyan kimə güvənir?
09 Dekabr 2022
Ruben Vardanyanın partiyası Sergey Lavrovun Alma-Ata Bəyannaməsi ilə bağlı sözlərini tənqid edib.
“Həyat üçün ölkə” partiyası regionda sabit və uzunmüddətli sülhün bərqərar olmasının prioritetliyini birmənalı olaraq qəbul edərək hesab edir ki, Rusiya Federasiyası xarici işlər nazirinin Alma-Ata Bəyannaməsinin ilkin şərt olmadan imzalanması ilə bağlı şərhində bəzi qeyri-müəyyənliklər var. News.am xəbər verir ki, bu barədə partiyanın yaydığı bəyanatda deyilir.
Bəyanatda vurğulanır:
“Qeyd olunan Alma-Ata Bəyannaməsinin əsasını təşkil edən və müstəqil dövlətlər arasında əməkdaşlığın qurulmasını nəzərdə tutan saziş 1992-ci ilin fevralında Ermənistan Respublikasının Ali Soveti tərəfindən xüsusi şərtlərlə ratifikasiya edilib. Ermənistan üçün sazişin 5-ci maddəsi aşağıdakı mühüm məzmuna malikdir: “Tərəflər xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu, bir-birinin ərazi bütövlüyünü və sərhədlərinin toxunulmazlığını tanıyır və ona hörmət edir”.
Bəyannamədə istifadə olunan “bir-birinin ərazi bütövlüyünün və mövcud sərhədlərin toxunulmazlığının tanınması və hörmət edilməsi” sözləri mövcud sərhədlərə aid idi və Azərbaycana gəldikdə, bu, “Artsax Respublikasının” (Qarabağ – red.) mövcudiyyətini tanımaq anlamına gəlir. Bu isə Ermənistan və Azərbaycan arasında dəqiq demarkasiya olmaması deməkdir.
SSRİ-nin inzibati-ərazi bölgüsü isə uti possidetis juris prinsipinin məntiqinə görə dövlət sərhədi ola bilməzdi. Çünki birincisi, bu, mexaniki fəaliyyət prinsipi deyildi, aydın razılaşma əsasında və çox sərti olaraq yalnız Cənubi Amerika və müstəmləkəlikdən xilas olan bəzi Afrika dövlətlərinə tətbiq edilirdi. İkincisi, Ermənistan və Azərbaycan müstəqil dövlətlər kimi sözügedən bəyannamənin ratifikasiyasına qədər heç vaxt demarkasiya və delimitasiya aparmayıblar və bəyannamədə qeyd olunan sərhəd mövcud olmayıb.
Eyni zamanda, Minsk Qrupu çərçivəsində iki onillikdən də çox davam edən danışıqların məqsədi cənab Lavrovun Alma-Ata Bəyannaməsini ilə bağlı şərhinin təsdiqlənməsinə deyil, məhz “Artsaxın” statusu məsələsi üzrə razılıq əldə etməyə yönəlib.
MDB çərçivəsində xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun Ermənistan Respublikası üçün prioritet olaraq qalmalı olduğunu bir daha təsdiq edərək vurğulayırıq ki, imzalanmış bəyannamələrdən və sazişlərdən asılı olmayaraq, “Artsax” Azərbaycanın bir hissəsi olmayıb, ola bilməz və olmayacaq”.
Beləliklə, ortaya nə çıxır? Kremlin qeyri-qanuni olaraq Qarabağa gətirdiyi şəxsin partiyası hamıya beynəlxalq hüququ öyrədərək, hansısa beynəlxalq xarakterli planlar cızmağa çalışır. Ermənistanın vaxtilə Alma-Ata Bəyannaməsini hansısa şərtlə imzaladığını əldə rəhbər tutan bu “siyasətçilər” ən sadə həqiqəti tamamilə unudurlar - həm Ermənistan, həm də Azərbaycan bütün dünya birliyi tərəfindən Ermənistan SSR və Azərbaycan SSR sərhədləri daxilində tanınıb və bu sərhədləri daxilində BMT üzvlüyünə qəbul edilib. Vəssalam! Bu, hər şeyin əsas və başlanğıc nöqtəsidir.
O da diqqət çəkir ki, Ruben Vardanyan özünün “Həyat üçün ölkə” partiyasının bu bəyanatı ilə faktiki kuratorlarına qarşı çıxıb. Axı Lavrov Kremlin nöqteyi-nəzərini ifadə edir. Axı bu keçmiş rusiyalı oliqarx məhz Kremlin xeyir-duası ilə bu yaxınlarda Qarabağda peyda olub və tez bir zamanda “DQR dövlət naziri” kürsüsünə oturub. Nə baş verib ki, birdən-birə ona himayədarlıq edən ölkənin Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbərinə qarşı çıxmağa cürət edir? Belə bir vəziyyətdə Vardanyan kimin dəstəyinə arxalana bilər? Onun həqiqətən də xaricdə başqa himayədarları ola bilərmi?
Press Klubun suallarını Rusiyanın tanınmış ekspertləri cavablandırıb.
“Bildiyiniz kimi, “Həyat üçün ölkə” partiyası 2022-ci ilin sentyabrında Ermənistanın Alaverdi şəhərində keçirilən bələdiyyə seçkilərində uğurla çıxış etdi və bu, bir çox ekspertlərin diqqətini çəkdi”, – Siyasi və İqtisadi Kommunikasiyalar Agentliyinin analitik layihələr üzrə direktoru Mixail Neyjmakov deyir.
- Partiya, əlbəttə ki, 2023-cü ildə Yerevan Ağsaqqallar Şurasına keçirilməli olan seçkilər də daxil olmaqla, dəstək bazasını genişləndirməyə çalışacaq, lakin bu seçkilərin dəqiq tarixi hələ müəyyən edilməyib. Ermənistan əhalisinin üçdə birindən çoxunun paytaxtda yaşadığını nəzərə alsaq, bu kampaniya xüsusi əhəmiyyət kəsb edəcək”.
Təhlilçi hesab edir ki, “Həyat üçün ölkə” partiyasının Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun Alma-Ata Bəyannaməsi ilə bağlı şərhini tənqid etməsi gözlənilən idi. Çünki bunu etməsəydi, Ermənistandakı etirazçı auditoriya ilə işini çətinləşdirəcəkdi. “Partiya lideri Mesrop Arakelyan rəsmən Ruben Vardanyanın müşaviri oldu. Vardanyanın prioritet fəaliyyəti isə hamıya məlumdur. Bununla belə, “Həyat üçün ölkə”nin Moskvaya münasibətdə bəyanatının kifayət qədər yumşaq olduğuna diqqət yetirmək lazımdır. Eyni zamanda, onu da unutmayaq ki, siyasətdə ictimai ritorika və faktiki əməkdaşlıq çox zaman fərqli müstəvilərdə olur. Deməli, “Həyat üçün ölkə”nin bu bəyanatı heç də o demək deyil ki, bu partiya və ya Ruben Vardanyanın komandası Moskva ilə münasibətləri həqiqətən gərginləşdirəcək”, - Neyjmakov hesab edir.
Öz növbəsində, rusiyalı politoloq, PolitRUS ekspert və analitik şəbəkəsinin yaradıcısı Vitali Arkov qeyd edib ki, Nikol Paşinyana potensial rəqib olan Ruben Vardanyan bir siyasətçi kimi populyarlığını artırmaq məqsədi daşıyan bəyanatlar vermək hüququna malikdir. “Amma Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllində əsas vasitəçi və Bakı ilə İrəvan arasında danışıqların əsas mediatoru olan Moskvanın mövqeyini rəhbər tutmaq lazımdır. Çünki son söz Moskvada olub, var və qalacaq”.
Moskva isə Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun dili ilə həm Azərbaycanın, həm də Ermənistanın üzvü olduğu MDB çərçivəsində sərhədlərin toxunulmazlığına dair Alma-Ata Bəyannaməsinə əməl etmək qərarını dəstəklədiyini bildirir.
“Əslində Qarabağın de-yure Azərbaycanın bir hissəsi olması Ermənistan tərəfindən imzalanan, İkinci Qarabağ müharibəsini dayandıran və regionda sülh prosesinin gələcək inkişafı üçün vektoru müəyyən edən sənədlərdə də qeyd olunur. Bəli, orada əsasən erməni xalqının nümayəndələri yaşayır və buna görə də de-fakto İrəvanın məhdud (mən buna xüsusi diqqət yetirirəm) protektoratı altında qalır. Və bu, təkcə hərbi əməliyyatların dayandırılmasının deyil, həm də erməni tərəfinin öz beynəlxalq öhdəliklərini yerinə yetirmək və işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarını qaytarmaq niyyətində olmadığı məlum olandan sonra Moskvanın Qarabağ münaqişəsinin Bakı tərəfindən hərbi yolla həllinə susqun razılıq verməsi üçün şərtlərdən biri idi.
Nikol Paşinyanın Ermənistanın baş naziri kürsüsünə əyləşməsi də məhz sonuncu hal səbəb oldu – çünki erməni siyasətçilərinin heç biri Artsaxı (Qarabağ və ona bitişik ərazilərin erməni adı) təslim etməyə razı olmurdular. Bu, əhalisi çoxillik millətçi təbliğatla bəslənmiş müasir Ermənistanda siyasi intihara bərabər idi”, - deyə Arkov bildirib.
Qarabağın statusu sülh müqaviləsinin hazırlanması və imzalanması prosesində əsas maneə idi. Ermənistan regionun “Dağlıq Qarabağ Respublikası”nın suverenliyinin tanınmasında israr edirdi. Azərbaycan orada yaşayanlar üçün xüsusi şəraitin yaradılması, məsələn, milli məktəb, o cümlədən ana (erməni) dilində təhsil, milli mətbuat və mədəniyyət mərkəzlərinin açılması, sənədlərin erməni dilində təkrarlanması və s. nəzərdən keçirməyə hazır idi.
“Bildiyiniz kimi, hazırda rəsmi Yerevan Moskvanın tutarlı arqumentlərini dinləyərək Qarabağın statusunun müzakirəsini “sonraya” (ən azı onu şərtlər siyahısından çıxarmağa) təxirə salmağa razılaşıb. Bakı isə regionda yaşayan ermənilərin milli kimliklərinin qorunub saxlanması üçün dialoqa açıqdır. Bu, dövlətlər arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasına və xalqlar arasında mehriban qonşuluğun qurulmasına yol açır.
Bununla belə, siyasi məqsədlər üçün Qarabağın statusu kartını oynamağa, hətta revanşist əhval-ruhiyyəni qızışdırmaqda davam edən ayrı-ayrı ictimai xadimlər, ictimai qüvvələr var. Buna qaçılmaz hal kimi yanaşmaq və diqqəti onlara yönəltməmək lazımdır. Məşhur bir atalar sözündən olduğu kimi, karvan öz yolunu davam etditrir", - Arkov deyir.
“Mənə elə gəlir ki, bu vəziyyəti Ruben Vardanyanın “Kremlin təyinatı” olmaması ilə izah etmək daha asandır”, - deyə öz növbəsində Cənubi Qafqaz üzrə rusiyalı ekspert Konstantin Tasiç bildirib.
- O, “Moskvadakı kuratorlarına və himayədarlarına” qarşı çıxmayıb, çünki onlar yoxdur. O, Qarabağa “kimlərinsə xeyir-duası ilə” yox, şəxsi siyasi ambisiyaları əsasında gəlib. Vardanyanın Qarabağ məsələsinə öz baxış bucağı var, onu dəyişməyib.
Mediada onun adı ilə bağlanan “Həyat üçün ölkə” partiyası Ermənistanda qanuni qeydiyyatdan keçib və yerli siyasi həyatda iştirak edir. O, iqtidarda deyil və hətta parlamentə də daxil olmayıb. Buna baxmayaraq, bir sıra rayonlarda yerli seçkilərdə yaxşı nəticələr əldə edə bildi. Ona görə də, bu nöqteyi-nəzər İrəvanın rəsmi mövqeyini ifadə etmir”.
Rauf Orucov
“Həyat üçün ölkə” partiyası regionda sabit və uzunmüddətli sülhün bərqərar olmasının prioritetliyini birmənalı olaraq qəbul edərək hesab edir ki, Rusiya Federasiyası xarici işlər nazirinin Alma-Ata Bəyannaməsinin ilkin şərt olmadan imzalanması ilə bağlı şərhində bəzi qeyri-müəyyənliklər var. News.am xəbər verir ki, bu barədə partiyanın yaydığı bəyanatda deyilir.
Bəyanatda vurğulanır:
“Qeyd olunan Alma-Ata Bəyannaməsinin əsasını təşkil edən və müstəqil dövlətlər arasında əməkdaşlığın qurulmasını nəzərdə tutan saziş 1992-ci ilin fevralında Ermənistan Respublikasının Ali Soveti tərəfindən xüsusi şərtlərlə ratifikasiya edilib. Ermənistan üçün sazişin 5-ci maddəsi aşağıdakı mühüm məzmuna malikdir: “Tərəflər xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu, bir-birinin ərazi bütövlüyünü və sərhədlərinin toxunulmazlığını tanıyır və ona hörmət edir”.
Bəyannamədə istifadə olunan “bir-birinin ərazi bütövlüyünün və mövcud sərhədlərin toxunulmazlığının tanınması və hörmət edilməsi” sözləri mövcud sərhədlərə aid idi və Azərbaycana gəldikdə, bu, “Artsax Respublikasının” (Qarabağ – red.) mövcudiyyətini tanımaq anlamına gəlir. Bu isə Ermənistan və Azərbaycan arasında dəqiq demarkasiya olmaması deməkdir.
SSRİ-nin inzibati-ərazi bölgüsü isə uti possidetis juris prinsipinin məntiqinə görə dövlət sərhədi ola bilməzdi. Çünki birincisi, bu, mexaniki fəaliyyət prinsipi deyildi, aydın razılaşma əsasında və çox sərti olaraq yalnız Cənubi Amerika və müstəmləkəlikdən xilas olan bəzi Afrika dövlətlərinə tətbiq edilirdi. İkincisi, Ermənistan və Azərbaycan müstəqil dövlətlər kimi sözügedən bəyannamənin ratifikasiyasına qədər heç vaxt demarkasiya və delimitasiya aparmayıblar və bəyannamədə qeyd olunan sərhəd mövcud olmayıb.
Eyni zamanda, Minsk Qrupu çərçivəsində iki onillikdən də çox davam edən danışıqların məqsədi cənab Lavrovun Alma-Ata Bəyannaməsini ilə bağlı şərhinin təsdiqlənməsinə deyil, məhz “Artsaxın” statusu məsələsi üzrə razılıq əldə etməyə yönəlib.
MDB çərçivəsində xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun Ermənistan Respublikası üçün prioritet olaraq qalmalı olduğunu bir daha təsdiq edərək vurğulayırıq ki, imzalanmış bəyannamələrdən və sazişlərdən asılı olmayaraq, “Artsax” Azərbaycanın bir hissəsi olmayıb, ola bilməz və olmayacaq”.
Beləliklə, ortaya nə çıxır? Kremlin qeyri-qanuni olaraq Qarabağa gətirdiyi şəxsin partiyası hamıya beynəlxalq hüququ öyrədərək, hansısa beynəlxalq xarakterli planlar cızmağa çalışır. Ermənistanın vaxtilə Alma-Ata Bəyannaməsini hansısa şərtlə imzaladığını əldə rəhbər tutan bu “siyasətçilər” ən sadə həqiqəti tamamilə unudurlar - həm Ermənistan, həm də Azərbaycan bütün dünya birliyi tərəfindən Ermənistan SSR və Azərbaycan SSR sərhədləri daxilində tanınıb və bu sərhədləri daxilində BMT üzvlüyünə qəbul edilib. Vəssalam! Bu, hər şeyin əsas və başlanğıc nöqtəsidir.
O da diqqət çəkir ki, Ruben Vardanyan özünün “Həyat üçün ölkə” partiyasının bu bəyanatı ilə faktiki kuratorlarına qarşı çıxıb. Axı Lavrov Kremlin nöqteyi-nəzərini ifadə edir. Axı bu keçmiş rusiyalı oliqarx məhz Kremlin xeyir-duası ilə bu yaxınlarda Qarabağda peyda olub və tez bir zamanda “DQR dövlət naziri” kürsüsünə oturub. Nə baş verib ki, birdən-birə ona himayədarlıq edən ölkənin Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbərinə qarşı çıxmağa cürət edir? Belə bir vəziyyətdə Vardanyan kimin dəstəyinə arxalana bilər? Onun həqiqətən də xaricdə başqa himayədarları ola bilərmi?
Press Klubun suallarını Rusiyanın tanınmış ekspertləri cavablandırıb.
“Bildiyiniz kimi, “Həyat üçün ölkə” partiyası 2022-ci ilin sentyabrında Ermənistanın Alaverdi şəhərində keçirilən bələdiyyə seçkilərində uğurla çıxış etdi və bu, bir çox ekspertlərin diqqətini çəkdi”, – Siyasi və İqtisadi Kommunikasiyalar Agentliyinin analitik layihələr üzrə direktoru Mixail Neyjmakov deyir.
- Partiya, əlbəttə ki, 2023-cü ildə Yerevan Ağsaqqallar Şurasına keçirilməli olan seçkilər də daxil olmaqla, dəstək bazasını genişləndirməyə çalışacaq, lakin bu seçkilərin dəqiq tarixi hələ müəyyən edilməyib. Ermənistan əhalisinin üçdə birindən çoxunun paytaxtda yaşadığını nəzərə alsaq, bu kampaniya xüsusi əhəmiyyət kəsb edəcək”.Təhlilçi hesab edir ki, “Həyat üçün ölkə” partiyasının Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun Alma-Ata Bəyannaməsi ilə bağlı şərhini tənqid etməsi gözlənilən idi. Çünki bunu etməsəydi, Ermənistandakı etirazçı auditoriya ilə işini çətinləşdirəcəkdi. “Partiya lideri Mesrop Arakelyan rəsmən Ruben Vardanyanın müşaviri oldu. Vardanyanın prioritet fəaliyyəti isə hamıya məlumdur. Bununla belə, “Həyat üçün ölkə”nin Moskvaya münasibətdə bəyanatının kifayət qədər yumşaq olduğuna diqqət yetirmək lazımdır. Eyni zamanda, onu da unutmayaq ki, siyasətdə ictimai ritorika və faktiki əməkdaşlıq çox zaman fərqli müstəvilərdə olur. Deməli, “Həyat üçün ölkə”nin bu bəyanatı heç də o demək deyil ki, bu partiya və ya Ruben Vardanyanın komandası Moskva ilə münasibətləri həqiqətən gərginləşdirəcək”, - Neyjmakov hesab edir.
Öz növbəsində, rusiyalı politoloq, PolitRUS ekspert və analitik şəbəkəsinin yaradıcısı Vitali Arkov qeyd edib ki, Nikol Paşinyana potensial rəqib olan Ruben Vardanyan bir siyasətçi kimi populyarlığını artırmaq məqsədi daşıyan bəyanatlar vermək hüququna malikdir. “Amma Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllində əsas vasitəçi və Bakı ilə İrəvan arasında danışıqların əsas mediatoru olan Moskvanın mövqeyini rəhbər tutmaq lazımdır. Çünki son söz Moskvada olub, var və qalacaq”.
Moskva isə Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun dili ilə həm Azərbaycanın, həm də Ermənistanın üzvü olduğu MDB çərçivəsində sərhədlərin toxunulmazlığına dair Alma-Ata Bəyannaməsinə əməl etmək qərarını dəstəklədiyini bildirir.
“Əslində Qarabağın de-yure Azərbaycanın bir hissəsi olması Ermənistan tərəfindən imzalanan, İkinci Qarabağ müharibəsini dayandıran və regionda sülh prosesinin gələcək inkişafı üçün vektoru müəyyən edən sənədlərdə də qeyd olunur. Bəli, orada əsasən erməni xalqının nümayəndələri yaşayır və buna görə də de-fakto İrəvanın məhdud (mən buna xüsusi diqqət yetirirəm) protektoratı altında qalır. Və bu, təkcə hərbi əməliyyatların dayandırılmasının deyil, həm də erməni tərəfinin öz beynəlxalq öhdəliklərini yerinə yetirmək və işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarını qaytarmaq niyyətində olmadığı məlum olandan sonra Moskvanın Qarabağ münaqişəsinin Bakı tərəfindən hərbi yolla həllinə susqun razılıq verməsi üçün şərtlərdən biri idi.
Nikol Paşinyanın Ermənistanın baş naziri kürsüsünə əyləşməsi də məhz sonuncu hal səbəb oldu – çünki erməni siyasətçilərinin heç biri Artsaxı (Qarabağ və ona bitişik ərazilərin erməni adı) təslim etməyə razı olmurdular. Bu, əhalisi çoxillik millətçi təbliğatla bəslənmiş müasir Ermənistanda siyasi intihara bərabər idi”, - deyə Arkov bildirib.
Qarabağın statusu sülh müqaviləsinin hazırlanması və imzalanması prosesində əsas maneə idi. Ermənistan regionun “Dağlıq Qarabağ Respublikası”nın suverenliyinin tanınmasında israr edirdi. Azərbaycan orada yaşayanlar üçün xüsusi şəraitin yaradılması, məsələn, milli məktəb, o cümlədən ana (erməni) dilində təhsil, milli mətbuat və mədəniyyət mərkəzlərinin açılması, sənədlərin erməni dilində təkrarlanması və s. nəzərdən keçirməyə hazır idi.
“Bildiyiniz kimi, hazırda rəsmi Yerevan Moskvanın tutarlı arqumentlərini dinləyərək Qarabağın statusunun müzakirəsini “sonraya” (ən azı onu şərtlər siyahısından çıxarmağa) təxirə salmağa razılaşıb. Bakı isə regionda yaşayan ermənilərin milli kimliklərinin qorunub saxlanması üçün dialoqa açıqdır. Bu, dövlətlər arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasına və xalqlar arasında mehriban qonşuluğun qurulmasına yol açır.
Bununla belə, siyasi məqsədlər üçün Qarabağın statusu kartını oynamağa, hətta revanşist əhval-ruhiyyəni qızışdırmaqda davam edən ayrı-ayrı ictimai xadimlər, ictimai qüvvələr var. Buna qaçılmaz hal kimi yanaşmaq və diqqəti onlara yönəltməmək lazımdır. Məşhur bir atalar sözündən olduğu kimi, karvan öz yolunu davam etditrir", - Arkov deyir.
“Mənə elə gəlir ki, bu vəziyyəti Ruben Vardanyanın “Kremlin təyinatı” olmaması ilə izah etmək daha asandır”, - deyə öz növbəsində Cənubi Qafqaz üzrə rusiyalı ekspert Konstantin Tasiç bildirib.
- O, “Moskvadakı kuratorlarına və himayədarlarına” qarşı çıxmayıb, çünki onlar yoxdur. O, Qarabağa “kimlərinsə xeyir-duası ilə” yox, şəxsi siyasi ambisiyaları əsasında gəlib. Vardanyanın Qarabağ məsələsinə öz baxış bucağı var, onu dəyişməyib.
Mediada onun adı ilə bağlanan “Həyat üçün ölkə” partiyası Ermənistanda qanuni qeydiyyatdan keçib və yerli siyasi həyatda iştirak edir. O, iqtidarda deyil və hətta parlamentə də daxil olmayıb. Buna baxmayaraq, bir sıra rayonlarda yerli seçkilərdə yaxşı nəticələr əldə edə bildi. Ona görə də, bu nöqteyi-nəzər İrəvanın rəsmi mövqeyini ifadə etmir”.
Rauf Orucov
Paylaş:
